Onderzoeksproject EV/15 (Onderzoeksactie EV)
De organismen die op dood hout leven, zogenaamde saproxylische organismen of xylobionten, vertegenwoordigen alleen al een zeer belangrijk luik in de biologische diversiteit van bosecosystemen. Deze organismen oefenen een essentiële activiteit uit in de bosecosystemen, aangezien ze enorme hoeveelheden nutriënten recycleren en rechtstreeks deelnemen aan het behoud van de vruchtbaarheid van de bosbodem. Xylobionten zijn nochtans de kern van het probleem van het behoud van de biodiversiteit in de Europese bossen (zie de aanbevelingen van het Verdrag van Bern, het aantal saproxylische soorten bedoeld in de Richtlijn "Fauna-Flora-Habitat" CE/92/43) want recent werk toont dat ze onderhevig zijn aan een versnelde erosie. Deze taxa worden typisch alleen nog aangetroffen in oude bossen. Ze worden rechtstreeks bedreigd door de verjonging en verbrokkeling van bosgroepen alsook door de intensieve beheerswijze; deze zorgt voor een systematische verwijdering van het dode hout, dat door boswachters vaak beschouwd wordt als een "haard" van vernielers en voor allerlei boomziekten.
Er zijn tegenwoordig zeer weinig elementen die het mogelijk maken te beschrijven wat de beheerswijzen zijn die het behoud van interessante reeksen xylobionten zouden bevorderen (minimaal volume aan dood hout, kritische omvang van boseenheden, enz.) en wat de indicatoren en evaluatiecriteria zijn.
De aanpak in het XYLOBIOS-project is grotendeels geïnspireerd op de aanbevelingen van de Raad van Europa. Deze is gericht op de ontwikkeling van een Belgische taxonomische expertise over saproxylofagen, om hun rol te bepalen in de afbraak van dood hout en de werking van bosecosystemen, om hun habitatvoorkeuren en hun ecologische eisen te bepalen, om de publieke opinie en bosbeheerders bewust te maken van het belang van deze organismen en deze laatsten de hulpmiddelen te bezorgen om beslissingen te nemen op gebied van ruimtelijke ordening. Daarenboven zal het project een grootscheepse enquête coördineren die openstaat voor boswachters en natuurkenners om de laatste boseenheden te identificeren waar nog gediversifieerde gemeenschappen van xylobionten leven. Ten slotte worden de mogelijke verbanden tussen de ontwikkeling van saproxylische populaties en problemen van afbraak in het bos geanalyseerd met een case-studie gewijd aan de aanzienlijke mortaliteit die sedert kort de beukenpopulaties treft in de Ardennen en Lorreinen.Er worden zes verschillende "taakpakketten" bepaald die dit doel nastreven.
Het project is gepland voor vier jaar. Verschillende manieren voor valorisatie (informatiesysteem, wetenschappelijke publicaties, rapporten en technische nota's, vormingsseminaries, demontratieplekken) zullen uitgewerkt worden, hoofdzakelijk voor de gebruikers.
Methodologie
- Enquêtes werden opgestuurd naar de bosbeheerders (naar Division Nature et Forêts en naar de Société Royale Forestière de Belgique) om de bosgebieden die als habitat voor de saproxyle organismen geschikt zijn, te identificeren, met als belangrijkste criteria: de boomsoort (eik/beuk), de beschikbaarheid van dood hout, de grootte van het bos en de continuïteit van dood hout in relatie met het bosbeheer in het verleden.
- Enquêtes opgestuurd naar natuurliefhebbers (en verenigingen) om een betere kennis te verzamelen over de huidige verspreiding van indicatorsoorten van microhabitats en successie processen van natuurlijke en zwak beheerde bossen.
- Ontwikkeling van een staalname protocol gebaseerd op de vergelijkende analyses van de vangstefficiëntie van de verschillende valtypes gebruikt gedurende het eerste jaar.
- Beschrijving en onderzoek van de relatie tussen het voorkomen en abundantie van saproxyle soorten in het bos en lokale (bodemkarakteristieken, vegetatiestructuur en -samenstelling, klimaat, hoogte, dood hout voorraad) en regionale (landschapskenmerken) ecologische kenmerken.
- Inzamelen van schors van recent gekapte/gevallen bomen op geregelde tijdstippen om de belangrijkste insectensoorten en functionele groepen (predatoren, parasieten) die betrokken zijn bij het afbraakproces van het hout, te identificeren.
- Opstarten en uitbreiden van een website als ondersteuning van het project en om de informatie bereikbaar en leesbaar te maken voor het grote publiek, vooral met betrekking tot het belang van dood hout en saproxyle organismen in de werking van het bosecosysteem.
- Simulatie van de impact van de verschillende beheersstrategieën op de voorraad dood hout in relatie met het economische belang en het multifunctionele gebruik van het bos.
Interactie tussen de verschillende partners
De belangrijkste doelstelling van het project is de bekomen van een multifunctionele analyse van alle resultaten. Dit impliceert dat alle medewerkers in nauw verband samenwerken gedurende het volledig proces ongeacht het feit of nu in het veld vallen worden geledigd of getrieerd wordt in de ecologie van het UCL of gedetermineerd wordt in het KBIN, etc.
Link met internationale programma's
Het onderzoek past niet in andere nu lopende internationale programma's maar verscheidene relaties worden onderhouden met verschillende gerenommeerde onderzoeksgroepen in het buitenland (Finland, Frankrijk, Ierland, Portugal, Slowakije, Zwitserland).
Verwachte resultaten en/of producten
Behalve een beter begrip over de rol die de biodiversiteit speelt op de recyclage van organisch materiaal naar de bosbodem, heeft dit project volgende doelstellingen: de exacte nationale verspreiding van saproxyle insecten, het inschatten van hun impact in loofbossen en het identificeren van de diversiteit van saproxyle insecten in Belgische loofbossen. Alle bekomen resultaten zullen beschikbaar gesteld worden onder de vorm van nationale en internationale publicaties, een website en een gecentraliseerde databank voor nationale biologische inventaris.
Partners
Activiteiten
- Centre de Recherche de la Nature, des Forêts et du Bois (CRNFB), Ministère de la Région wallonne. Contact: Philippe Fayt, Bioloog. Coördinator van het project, betrokken bij het geheel van de activiteiten, met inbegrip van het informatiesysteem, enquêtes op grote schaal en vulgarisatiewerken;
- Unité de Gestion et d’Economie Forestière (FUSAGx). Contact: Jean-Marc Henin, Bio-Ingenieur, Doctoraatstudent. Inzamelen, triëren, identificeren, analyseren et redactie. Verantwoordelijk voor de opvolging van de kolonisatie van de saproxyle fauna van afstervende beuken, meer bepaald de schorskevers en hun geassocieerde fauna;
- Unité d’Ecologie et de Biogéographie (UCL). Contact: Christophe Pontégnie Bio-Ingenieur, Doctoraatstudent. Inzamelen, triëren, identificeren, analyseren et redactie;
- Département d’Entomologie (IRSNB). Contact: Veerle Versteirt, Biologe, Doctoraatstudente. Inzamelen, triëren, identificeren, analyseren et redactie.
Coördinaten
- Dr. Marc Dufrêne, Centre de Recherche de la Nature, des Forêts et du Bois (CRNFB) – DGRNE – MRW, Direction de la Nature, de la Chasse et de la Pêche (Directeur P. Gérard), Avenue Maréchal Juin 23, B-5030 Gembloux, Tel: +32 (0)81 62 64 29; Fax: +32 (0)81 61 57 27, M.Dufrene@mrw.wallonie.be
- Prof. Jacques Rondeux, Faculté Universitaire des Sciences Agronomiques (FUSAGx), Unité de Gestion et d’Economie forestière, Passage des Déportés 2, B-5030 Gembloux, Tel: +32 (0)81 62 23 20; Fax: +32 (0)81 62 23 01, rondeux.j@fsagx.ac.be
- Dr. Patrick Grootaert, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN/IRSNB), Departement Entomologie - Insecten, Vautierstraat 29, B-1000 Brussel, Tel: +32 (0)2 627 43 02; Fax: +32 (2) 627 41 13, Patrick.Grootaert@natuurwetenschappen.be
- Prof . Lebrun, Université catholique de Louvain (UCL), Unité d’Ecologie et de Biogéographie (ECOL), Centre de recherches en Biodiversité (BDIV), Place Croix du Sud 5, B-1348 Louvain-la-Neuve, Tel: +32 (0)10 47 34 88; Fax: +32 (0)10 47 34 90, lebrun@ecol.ucl.ac.be
Gebruikerscomité
- Ir. Jos Van Slycken, Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer
- Ir. Philippe Blérot, Division Nature et Forêt, Ministère de la Région wallonne
- Ir. Christian Gauberville, Institut pour le Développement Forestier (France)
- Ir. François Barr, Forêt wallonne
A research project to study patterns, roles and determinants of wood-dependent species diversity in Belgian deciduous forests (XYLOBIOS) : final report
Dufrêne, Marc - Grootaert, Patrick - Lebrun, Philippe ... et al Brussels : Belgian Science Policy, 2008 (SP1921)
[Om te downloaden]
[Om te bestellen]
A research project to study patterns, roles and determinants of wood-dependent species diversity in Belgian deciduous forests (XYLOBIOS) : annexes
Brussels : Belgian Science Policy, 2008 (SP1922)
[Om te downloaden]
