Onderzoeksproject HL/DD/02 (Onderzoeksactie HL)
Het projectvoorstel heeft betrekking op de problematiek van de beleidsinstrumenten voor duurzame ontwikkeling.
Eenmaal een overheid haar doelstellingen inzake milieubeleid heeft gedefinieerd, staan haar verschillende soorten beleidsinstrumenten ter beschikking om deze milieudoelstellingen te realiseren: instrumenten van sociale regulering, instrumenten van planning, instrumenten van financiële steunverlening, instrumenten van directe regulering en instrumenten van markconforme regulering.
Het hoofddoel van de instrumenten van marktconforme regulering bestaat erin alle externe milieukosten die tijdens de hele levenscyclus van produkten (van grondstof via produktie, distributie en gebruik tot en met uiteindelijke verwijdering) worden veroorzaakt, door te rekenen, zodat milieuvriendelijke produkten qua concurrentievermogen op de markt niet in het nadeel zijn ten opzichte van produkten die meer verontreiniging en afval veroorzaken.
Er kan worden vastgesteld dat er zich momenteel in het internationaal, Europees, federaal/nationaal en regionaal milieubeleid geleidelijk aan een verandering voordoet in de keuze van milieubeleidsinstrumenten: waar het milieubeleid tot voor kort werd gekenmerkt door de directe reguleringsaanpak ("plan model of environmental policy": overheidsbudgetten, overheidsinstellingen, geboden en verboden), maakt de marktconforme reguleringsaanpak ("free market model of environmental policy" : het aantrekken van privé-kapitaal voor het milieubeleid, het privatiseren van overheidstaken inzake leefmilieu, het gebruiken van marktgerichte milieubeleidsinstrumenten) nu meer en meer opgang.
Vaak moet echter worden vastgesteld dat de juridische vormgeving van de gewijzigde milieubeleidsinstrumentenkeuze geen rekening houdt met specifieke aspecten van de Belgische rechtsorde, de Europese rechtsorde en de internationale rechtsorde. In het federale België ligt deze beleidskeuze bovendien niet eenvoudig. De verschillende staatshervormingen hebben bijvoorbeeld met zich mee gebracht dat de federale overheid (die nog slechts een zeer beperkte bevoegdheid heeft inzake leefmilieu) exclusief bevoegd is inzake produktnormen, produktheffingen en milieukeuren. De gewestelijke overheden (die een zeer ruime bevoegdheid hebben inzake leefmilieu) daarentegen zijn bijvoorbeeld exclusief bevoegd inzake afvalheffingen en waterheffingen.
Tevens neigen de gewestelijke overheden naar het gebruik van allerlei nieuwe milieubeleidsinstrumenten, naast de bestaande en veelvuldig gebruikte instrumenten van directe regulering: aanvaardingsplicht, terugnameplicht, milieubeleidsovereenkomsten, enzovoort.
Onafgezien van eventuele economische en ecologische motieven voor de keuze van welbepaalde milieubeleidsinstrumenten is een overheid natuurlijk fundamenteel gebonden door de juridische kaders waarbinnen zij als overheid functioneert. Voormelde juridische kaders bepalen of een overheid al dan niet kan overgaan tot het gebruik van welbepaalde milieubeleidsinstrumenten, of minstens onder welke modaliteiten dit gebruik kan en/of moet gebeuren.
Dit project heeft tot doel klaarheid te scheppen in de juridische discussie over de bevoegdheden inzake de bescherming van het leefmilieu in het algemeen en inzake de diverse milieubeleidsinstrumenten in het bijzonder. Het onderzoeksproject heeft dan ook tot doel nader in te -gaan op de verschillende juridische aspecten van de keuze inzake milieubeleidsinstrumenten, en dit vanuit Belgisch (deel 2), Europees (deel 3) en internationaal (deel 4) perspectief
Methodologie
Het onderzoek steunt op een taxonomie van de milieubeleidsinstrumenten: instrumenten van sociale regulering, financiële steunverlening, planning, directe regulering en marktconforme regulering. Ten aanzien van de federale en regionale overheden wordt telkens onderzocht of de keuze van een bepaald milieubeleidsinstrument verenigbaar is met normen van de Belgische, Europese en internationale rechtsorde.
Deze vraag vertoont twee aspecten. Enerzijds wordt onderzocht of de Belgische, Europese of internationale rechtsorde de federale en regionale overheden een negatieve plicht oplegt ten aanzien van de keuze van milieubeleidsinstrumenten of hun toepassingsmodaliteiten, d.w.z. de federale en regionale overheden verbiedt een bepaald milieubeleidsinstrument (op een bepaalde wijze) aan te wenden. Anderzijds wordt nagegaan of de drie rechtsorden positieve verplichtingen inhouden ten aanzien van de keuze van beleidsmiddelen of hun toepassingsmodaliteiten, d.w.z. het gebruik van een bepaald milieubeleidsinstrument (op een bepaalde wijze) verplichtend maken.
Het onderzoek wordt opgesplitst in drie afzonderlijke delen: het Belgisch perspectief; het Europese perspectief en het internationale perspectief. Deze opsplitsing vertoont een kunstmatig karakter, in de mate dat Europeesrechtelijke verplichtingen rechtstreekse werking kunnen hebben in de Belgische rechtsorde,en internationaalrechtelijke verplichtingen dienen uitgevoerd te worden door Europees- en/of nationaalrechtelijke maatregelen.
Toch lijkt deze methodologische benadering om didactische redenen verkieslijk. Deel V van deze studie, die de conclusies van Delen II (Belgisch perspectief), III (Europees perspectief) en IV (internationaal perspectief) in een synthese zal verwerken, zal een systematisch overzicht per beleidsinstrumentencategorie bieden, waarbij de relevante juridische overwegingen uit de drie rechtsorden op geïntegreerde wijze zullen worden voorgesteld.
Juridische aspecten van de keuze inzake milieubeleidsinstrumenten vanuit Belgisch, Europees en Internationaal perspectief: eindverslag
Deketelaere, K. - Van Calster, G. - Vanheule, Jan ... et al. Brussel: DWTC, 2002 (SP1011)
[Om te downloaden]
[Uitgeput]
Juridische aspecten van de keuze inzake milieubeleidsinstrumenten vanuit Belgisch, Europees en Internationaal perspectief: bijlage I. Deel I - Het Belgisch perspectief
Brussel: DWTC, 2002 (SP1012)
[Om te downloaden]
Juridische aspecten van de keuze inzake milieubeleidsinstrumenten vanuit Belgisch, Europees en Internationaal perspectief: bijlage II. Deel II - Het Europese perspectief
Brussel: DWTC, 2002 (SP1013)
[Om te downloaden]
Juridische aspecten van de keuze inzake milieubeleidsinstrumenten vanuit Belgisch, Europees en Internationaal perspectief: bijlage III. Deel III - Het Internationale perspectief
Brussel: DWTC, 2002 (SP1014)
[Om te downloaden]
Juridische aspecten van de keuze inzake milieubeleidsinstrumenten vanuit Belgisch, Europees en Internationaal perspectief: bijlage IV. Deel IV - Draaiboek
Brussel: DWTC, 2002 (SP1015)
[Om te downloaden]
Juridische aspecten van de keuze inzake milieubeleidsinstrumenten vanuit Belgisch, Europees en Internationaal perspectief: syntheseverslag
Brussel: DWTC, 2002 (SP1016)
[Om te downloaden]
Legal aspects of the choice of environmental policy instruments from the point of view of Belgian, European and international law: executive summary
Brussels: OSTC, 2002 (SP1064)
[Om te downloaden]
