Onderzoeksproject HL/DD/18 (Onderzoeksactie HL)
Dit project is gericht op de interacties tussen de Belgische bevolking en haar leefomgeving. Deze laatste zal beschouwd worden als de ruimte waarbinnen het dagelijkse leven van elk individu zich afspeelt en waarin het strikt natuurlijke element een rol speelt (landschap, vervuiling, lawaai....) alsook socio-economische en culturele factoren (tewerkstelling, woonplaats, gastvrijheid, onveiligheidsgevoel...). Door de integratie van deze twee begrippen - de bevolking en haar omgeving - hoopt men een beleid van duurzame ruimtelijke ordening te ontwikkelen. Dit zal slechts levensvatbaar en volledig doeltreffend zijn als deze twee aspecten in perfecte harmonie ontwikkelen. Onze globale doelstelling is een hulpmiddel uit te werken dat stellig onze kennis moet vergroten, maar dat vooral een steun moet zijn voor het uitwerken van beleidslijnen en lokale beheersinstrumenten.
Twee belangrijke kenmerken bepalen ons project: de demografische aanpak en de gemeente als ruimtelijke referentie-eenheid. Binnen de gestelde doelstelling staat de veranderlijke bevolking centraal als actor en als verklarende factor, en de demografische aanpak vloeit hieruit als vanzelfsprekend voort. Ons onderzoek zou echter onvolledig en in elk geval onvoldoende zijn als onze bijdrage zich ertoe beperkte de demografie in de enge zin van het woord "te beoefenen". De demografische kenmerken en de gedragingen spelen zich niet in afzondering af. Hun evolutie en diversiteit zijn slechts te verklaren door interacties met andere sociale, economische en culturele variabelen. Meer in het algemeen zal het hulpmiddel dat wij voorstellen slechts werkelijk doeltreffend zijn als er bruggen geslagen worden van de demografie naar de rest van de menswetenschappen en het milieubeheer, en in een pragmatischere visie, naar alle andere gebieden van lokaal beheer. Daarna zal onze aanpak zich volledig richten op het gemeentelijke en infragemeentelijke niveau. Wij willen ons wagen of een terrein dat de meeste demografen liever links laten liggen, daar waar de socio-demografische verschillen en ongelijkheden het meest tot uiting komen, namelijk bij het rechtstreeks contact van personen met hun woonomgeving. Een beleid van duurzame ontwikkeling dient zich vooral op dit niveau te verankeren.
Meer concreet richten we onze belangstelling op twee hoofdthema's. In de eerste plaats de migraties, zijnde het meest intense, meest dynamische, meest beïnvloedbare demografische verschijnsel (+/- 900.000 jaarlijkse verhuizingen), maar ook het minst gekende. Onder de dekmantel van het verstedelijkingsproces en de verschillende fasen ervan (suburbanisatie, perirubanisatie...), zijn migraties de voornaamste manier van ruimtelijke herverdeling van de bevolking en uitbreiding van woongelegenheid. De fundamentele rol van de mobiliteit is één van de meest kenmerkende eigenschappen van de lokale demografie en van de ruimtelijke ordening.
Migraties, die nauw verbonden zijn met de toestand van de vastgoedmarkt, hebben de lokale ecosystemen zoals landschapsstructuren sterk verstoord. Migratiebewegingen bepalen in grote mate de evolutie van het bevolkingscijfer in de gemeenten, zodat het demografische beeld steeds opnieuw uitgetekend wordt, en wijzigen ook de samenstelling van huishoudens en gezinnen. Als gevolg veranderen geleidelijk ook de mentaliteit en de eigenheid van elke plaats. Deze migratiedynamiek is niet zonder risico: men dient deze te kunnen inschatten en zo goed mogelijk te beheren. We kunnen hier als voorbeeld de verstoring van sociale evenwichten noemen die bepaald worden door het woonaanbod of ook nog de lokale over-veroudering door bijvoorbeeld de ontwikkeling van residentiële kavels.
Tenslotte dient een optimale en duurzame lokale ontwikkeling te steunen op een geactualiseerde kennis van de socio-demografische kenmerken van een gemeente, maar ook en vooral van de verschillen en de ongelijkheden die men waarneemt binnen de gemeentegrenzen. Als men deze verschillen vergeet of miskent, vervalt men in een reducerende en bedrieglijke globalisatie. Alleen door "af te dalen" tot het infragemeentelijke niveau kan men "risicogebieden", situaties waarvoor een wettelijke regeling ontbreekt en ruimten die in crisis verkeren identificeren en bestuderen, om zo een ware sociale demografie van België te ontwikkelen.
Methode
Deze studie steunt op een bestand met onuitgegeven gegevens, dat van een onschatbare rijkdom is en het resultaat is van de koppeling tussen de volks-en woningtelling van 1991 en het Rijksregister voor de periode 1991-1998.
In de gebruikte methode volgen we twee oriëntaties:
1. een klassieke geaggregeerde demografische analyse maar met de specifieke problemen van kleine aantallen (zie L XY)
2. modellen van analyse van biografieën (Event History Analysis) met gegevens van het gecomputeriseerde rijksregister.
Een concreet voorbeeld van de toepassing van deze twee methoden is onze analyse van de mobiliteit "Quitter ou rester dans son quartier" in Namen.
Het uitgangspunt van deze studie was een dubbele probleemstelling: het onderzoek van de mobiliteit tussen de verschillende stadswijken maar ook de individuele aspiraties waarop deze dynamiek gebaseerd is.
Wij leggen er een nieuwe, positievere visie van de stad voor: de ruimte is stellig gesegregeerd, maar men kan toch tegemoetkomen aan de aspiraties, de behoeften en de migratieplannen die in de loop van een mensenleven veranderen.
Working paper n° 9: Dualisation ou Homogénéisation de l'espace Wallon? Un premier éclairage socio-économique
Michel Oris (ULg)
Working Paper n°10 :De l’utilité de la démographie appliquée aux besoins locaux
Michel Poulain (UCL- GEDAP)
Démographie, aménagement du territoire et développement durable de la société belge: rapport final
Oris, Michel - Poulain, Michel - Capron, Catherine ...... et al. Bruxelles: SSTC, 2001 (SP0771)
[Om te downloaden]
[Uitgeput]
Démographie, aménagement du territoire et développement durable de la société belge: annexes 1, 3 à 9
Oris, Michel - Poulain, Michel - Capron, Catherine ...... et al. Bruxelles: SSTC, 2001 (SP0772)
[Om te downloaden]
Démographie, aménagement du territoire et développement durable de la société belge: annexe 2: cartes
Oris, Michel - Poulain, Michel - Capron, Catherine ...... et al. Bruxelles: SSTC, 2001 (SP0773)
[Uitgeput]
Démographie, aménagement du territoire et développement durable de la société belge: synthèse
Oris, Michel - Poulain, Michel - Capron, Catherine ...... et al. Bruxelles: SSTC, 2001 (SP0774)
[Om te downloaden]
Demography, town and countryside management and sustainable development: summary
Oris, Michel - Poulain, Michel - Capron, Catherine ...... et al. Brussels: OSTC, 2001 (SP0775)
[Om te downloaden]
