Onderzoeksproject P4/14 (Onderzoeksactie P4)
Het onderzoeksproject streeft ernaar de structurele elementen te doorgronden die de stedelijke maatschappij in de Bourgondische Nederlanden vormden. Er wordt vooral aandacht besteed aan de kernregio's van de Nederlanden, met name het graafschap Vlaanderen en het hertogdom Brabant van de 14de tot de 16de eeuw. De Nederlanden behoorden tot de dichtst- bevolkte en meest verstedelijkte gebieden in West-Europa in deze periode. Bovendien konden de steden er niet alleen een belangrijke textielindustrie aantrekken, maar groeiden enkele ook uit tot centra van internationale handel. Zo waren ze in een groter Europees netwerk ingeschakeld wat hun ontwikkeling nog dynamischer maakte. Vandaar dat ze een ideale toetssteen vormen om de dynamiek van de stedelijke pre-industriële samenleving te meten.
Een geïntegreerde benadering houdt in dat naast een vernieuwende thematiek, waarbij structuren worden beschouwd als katalysatoren van vernieuwing en sociale verandering, als netwerken van sociale protectie en sociale mobiliteit, ook een duidelijke comparatieve benadering noodzakelijk is. Vergelijking met de andere verstedelijkte gebieden in Europa, zoals Noord- en Centraal-Italië, komt dan ook aan bod, maar ook met minder ontwikkelde gebieden : minder verstedelijkte, maar meer gecentraliseerde landen als Frankrijk en Engeland, of de politiek en economisch versplinterde Duitse ruimte.
Elk onderzoeksinstituut draagt hiervoor haar eigen specifieke expertise bij tot het algemene onderzoek : complementariteit van onderzoeksmethode en onderzoeksveld en nauwe samenwerking zijn immers uitermate belangrijk om tot resultaten te komen en deze op elkaar af te stemmen in een dergelijk uitgebreid onderzoeksterrein. Medewerkers van de RUG zijn gespecialiseerd in de sociale en economische verhoudingen van het graafschap Vlaanderen en in de socio-politieke structuur van de Bourgondische staat in de 14de, 15de en 16de eeuw; bovendien beschikken ze over een rijke ervaring inzake onderzoeksmethodologie (prosopografie) ; de staf aan de UCL is dan weer werkzaam op het veld van de ambachtsgilden en hun sociale en economische impact in de zuidelijke vorstendommen van het Bourgondische machtscomplex (Namen, Brabant, Luik) ; onderzoekers aan de UFSIA werken op interne economische verhoudingen in het stedelijke netwerk van Brabant, met nadruk op hoofdstedelijke functies ; de FUSL ten slotte bewegen zich hoofdzakelijk op het terrein van de institutionele en rechtsgeschiedenis.
Stedelijke netwerken en stedelijke functies in een internationale en regionale economie worden nauwkeurig geanalyseerd : de impact van de kleinhandel, de stedelijke arbeidsmarkt, internationale handel en administratieve centralisatie. Stedelijke wetgeving zorgt voor het algemene kader waarin sociale en economische ontwikkelingen worden geplaatst, terwijl documenten van de rechtspraktijk en politie toelaten de impact ervan op het dagelijkse leven en de sociale werkelijkheid te toetsen. Vooral algemene ontwikkelingen, zoals sociale mobiliteit door huwelijk, de topografie van armoede en rijkdom, processen van marginalisering, de impact van publieke en private financiën op de stedelijke samenleving en de positie van bepaalde sociale groepen (vreemdelingen, corporaties, vrouwen en kinderen) dragen bij om het structurele kader van de stedelijke samenleving te schetsen en ideeën over sociale identiteit te definiëren (bijv. bij stedelijke elites, bij gilden en ambachten).
Om deze doelstellingen te bereiken maken de medewerkers aan het onderzoeksproject gebruik van een breed gamma van onderzoeksmethodes en archiefbronnen in België en in het buitenland. Prosopografische analyse wordt gebruikt om naar het sociale profiel van stedelijke elites te peilen en de impact van huwelijksstrategieën te achterhalen. Deze methode laat daarenboven toe om te bepalen op welke wijze wettelijk gediscrimineerde groepen (zoals onwettige kinderen) zich integreerden in de sociale netwerken van de steden en in hoeverre private en informele netwerken (bijv. het sociale gedrag op markten en in herbergen) zich verhielden met meer formele sociale systemen in de stad of in de brede familie. De invloed van stedelijke politieke en economische elites blijkt overduidelijk uit de interpenetratie van de stadsbestuurders en de economisch leidinggevende groepen zoals handelaars, ondernemers, makelaars en renteniers en uit de uitwerking van verschillende formele systemen van sociaal gedrag om bijvoorbeeld het familiepatrimonium te beschermen.
Kwantitatieve methodes worden gebruikt om de sociale en economische ontwikkelingen in het stedelijke netwerk te duiden: stedelijke hiërarchieën, systemen van voedselbevoorrading, consumptiepatronen, proletarisering en arbeidsmarkt in de industriële steden, politieke centralisatie in de hoofdsteden, economische centralisatie in de grote steden, enz. De confrontatie van archiefgegevens met iconografische en archeologische bronnen laat bovendien toe om een systematische inventaris aan te leggen van de invloed van de diverse corporatieve organisaties die het stedelijke sociale leven hebben gestructureerd (ambachten, religieuze broederschappen, koopmansgilden, gilden van rederijkers of schutters).
