Onderzoeksproject P6/43 (Onderzoeksactie P6)
Het voorgestelde netwerk bestaat uit onderzoekers die gespecialiseerd zijn in neurodegeneratieve aandoeningen. Hun expertise omvat klinische neurologie, neuropathologie, genetica en genomica, celbiologie, muis- en andere modelorganismen, eiwitmodellen. Het onderzoek binnen het netwerk zal zich toespitsen op neurodegeneratieve aandoeningen van het centrale zenuwstelsel (CNS) zoals de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson, frontotemporale dementie en verwante aandoeningen. Ook de degeneratieve aandoeningen van het perifere zenuwstelsel (PNS) met inbegrip van de perifere motor neuron ziekten, amyotrofe lateraal sclerose en aanverwante aandoeningen behoren tot de onderzoeksfocus van dit netwerk.
Het netwerk bestaat uit 8 partner groepen die de toonaangevende onderzoeksgroepen vertegenwoordigen die in België onderzoek doen naar neurodegeneratie. Bij het netwerk zijn ook 3 expert onderzoeksgroepen betrokken uit Nederland (Rotterdam) en Duitsland (Aken en Kiel). Meerdere van deze onderzoeksgroepen hebben wereldwijd erkenning gekregen voor hun wetenschappelijk prestaties zoals blijkt uit het behalen van vermaarde wetenschappelijke prijzen, publicaties in top wetenschappelijke tijdschriften, internationale financiering (bv. EU) en deelname aan internationale netwerken. Ongeveer de helft van de hoofdonderzoekers zijn jonge groepsleiders of recent geïntegreerde onderzoeksgroepen. Meerdere groepsleiders keerden recent, na een langdurig verblijf in het buitenland, terug naar België om hier onafhankelijk onderzoek uit te bouwen.
Het netwerk stelt zich dus niet alleen ambitieuze wetenschappelijke doelen maar wil ook nadrukkelijk deze jonge en nieuwe groepen integreren in een belangrijk wetenschappelijk netwerk. Hierdoor krijgen ze toegang tot wetenschappelijke infrastructuur die al aanwezig is in de al langer uitgebouwde groepen. Door een degelijke interactie tussen en het opleiden van onderzoekers in een geïntegreerd kwaliteitsnetwerk wordt de uitstraling verhoogd van bestaande wetenschappelijke initiatieven , wat zal bijdragen tot meer inzicht in deze handicaperende aandoeningen bij de mens.
Het onderzoek van de partnergroepen richt zich op een reeks fundamentele vragen i.v.m. de fysiopathologische processen die aan de grondslag liggen van deze ziekten. In het bijzonder richt het zich op de biologische processen die verband houden met deze aandoeningen. Het onderzoek omvat dan ook de identificatie van nieuwe genen en genetische risicofactoren, de identificatie van genetische factoren die het resultaat van gendefecten beïnvloeden, en de studie van functionele biologische netwerken waarvan de betrokken eiwitten deel uitmaken. Dit kan uiteindelijk leiden tot nieuwe mogelijkheden voor vroegtijdige diagnose, prognose, preventie en behandeling. Hoewel neurodegeneratieve aandoeningen een heterogene verzameling vormen van diverse pathologische entiteiten, wordt het de laatste jaren meer en meer duidelijk dat er gemeenschappelijk biologische processen bestaan die aan de basis liggen van deze aandoeningen. Elk van deze ziekten treft het zenuwstelsel en ze wordt meestal gekenmerkt door een late aanvangsleeftijd en disfunctie van synapsen. Verder worden de meeste van deze zenuwziekten gekarakteriseerd door biochemische afwijkingen zoals de vorming van abnormale insluitsels in de cel door de opstapeling van eiwitten. Vanuit een mechanistisch perspectief kan men stellen dat de functie van zenuwcellen in het gedrang kan komen door problemen in axonaal transport, stoornissen in de functie van mitochondrieën, afwijkingen in prikkelgeleiding en transmissie ter hoogte van de synapsen, toegenomen gevoeligheid voor stress met als gevolg het optreden van apoptose.
Ten slotte maakt het onderzoek naar de verschillende aandoeningen gebruik van gelijkaardige technologieën. Dus zowel synergieën op wetenschappelijk conceptueel vlak als gemeenschappelijke technologische benaderingen vormden de aanzet to het samenbrengen van dit netwerk. In tegenstelling met de samenwerkingen op technologisch vlak die vaak op een natuurlijke wijze voortvloeien uit het opbouwen van een netwerk, is het moeilijker om het wetenschappelijke luik op een “top down” wijze te organiseren. We hebben daarom 8 werkpakketten gedefinieerd die de verschillende stappen in het globale werkplan omhelzen. Deze werkpakketten zijn: (1) Klinische neurologie, (2) Neuropathologie, (3) Genetica en genomica, (4) Celbiologie, (5) Muismodellen, (6) Modelorganismen, (7) Modelleren van eiwitten en (8) Doelwitten voor behandeling. Bij elk werkpakket zijn meerdere onderzoeksgroepen betrokken met een specifieke of complementaire expertise.
De interacties tussen de diverse groepen staan garant voor de aanwezigheid van voldoende kritische massa om de wetenschappelijke vragen aan te pakken. We zijn ervan overtuigd dat op wetenschappelijk vlak deze interacties in zeer belangrijke mate het potentieel van de afzonderlijke onderzoeksgroepen op hun specifiek onderzoeksdomein zullen verhogen.
Om slechts één voorbeeld aan te halen: de theoretische modellen voor de wijze van aggregatie van eiwitten die ontworpen worden door de partner met expertise in biofysica kunnen getoetst worden door de partners met expertise in celbiologie en/of diermodellen. Zoals al werd aangetoond in het IAP-netwerk P5/19, 2002-2006, is ook interactie tussen genetici en celbiologen bijzonder vruchtbaar en efficiënt. In het voorgestelde netwerk focussen we nu echter op “neurodegeneratieve aandoeningen” in plaats van op “genetische aandoeningen” perse. Dit vernauwen van de focus en het toespitsen op gemeenschappelijke en complementaire expertise biedt een optimaal platform voor samenwerking. Anderzijds kan het opnemen van meerdere, zij het gelijkaardige aandoeningen, in hetzelfde netwerk, belangrijke zijn om nieuwe concepten die opduiken in een specifiek onderzoeksdomein onder de aandacht te brengen van de andere netwerkpartners die hierdoor hierdoor hun inzicht kunnen verruimen.
Als besluit kunnen we stellen dat dit project een omvangrijk onderzoeksnetwerk voorstelt dat gericht is op het verwerven van meer inzicht in de neurodegeneratieve aandoeningen. De netwerkpartners zijn excellente onderzoeksgroepen in België en Europa en het netwerk creëert hierdoor een virtueel onderzoeksinstituut met de noodzakelijke nationale en internationale kritische massa
