Onderzoeksproject P7/46 (Onderzoeksactie P7)
Democratisch bestuur heeft mechanismen nodig die de burgers verbinden met de staat. De burgers moeten in staat zijn om hun wensen en verwachtingen kenbaar te maken en het beleid dient congruent te zijn met hun verwachtingen. De huidige debatten over het functioneren van de democratie in Europa formuleren bedenkingen over de wijze waarop de verbinding tussen burgers en staat de verwachte ‘match’ tussen voorkeuren van de burgers en het beleid van de overheid tot stand kan brengen. Traditionele vormen van politieke participatie en de traditionele partijpolitieke kaders die betekenis kunnen geven aan de democratische dialoog staan onder druk. Zowel de institutionele als de maatschappelijke context waarin politieke actoren hun keuzes kunnen maken zijn veranderd. De democratische dialoog is complexer geworden en meer gefragmenteerd.
Veranderende vormen van participatie en van vertegenwoordiging waren reeds de centrale thema’s van het PARTIREP -netwerk in de periode 2007-2011. Het netwerk heeft een reeks projecten opgezet over patronen van politieke participatie, politiek vertrouwen, politiek protest, politieke partijen, politieke deliberatie en politieke vertegenwoordiging. Ons uitgangspunt was de veronderstelling dat veranderende patronen van participatie en representatie vanuit een optiek van neergang moesten bekeken worden en dus van een toenemende druk op het goede functioneren van de democratie. Onze resultaten maakten ons echter bewust van het feit dat die invalshoek van neergang allicht onvolledig en eenzijdig zou kunnen zijn. Onze resultaten wijzen op het bestaan van diverse strategieën waarmee burgers en politici zich aanpassen aan de gewijzigde context waarin zij participeren en vertegenwoordigen.
In dit nieuwe voorstel willen we deze ideeën verder exploreren. We willen dat doen door te focussen op drie grote onderzoeksthema’s of werkpakketten: substantieve vertegenwoordiging, personalisering en democratische vernieuwing.
Politieke vertegenwoordiging behoort tot de kern van democratische politiek. Het is het basismechanisme waarmee de verwachtingen van de burgers naar de processen van besluitvorming gestuurd worden en waarmee politici beleid kunnen voeren dat een antwoord is op die verwachtingen. Of dit model nog steeds werkt en in welke mate het vervangen wordt door andere vormen en kanalen van vertegenwoordiging en communicatie is een belangrijke vraag die beantwoord moet worden. In dit werkpakket zullen vier onderzoeksprojecten ontwikkeld worden:
- De media en het signaleren van het belang van politieke issues
- De impact van protestbewegingen op de politieke agenda
- Congruentie tussen burgers en elite: responsiviteit
- De substantieve vertegenwoordiging van groepen:
Een van de elementen die vaak worden vermeld als alternatief voor de partijpolitieke en ideologische communicatie tussen burgers en politiek is personalisering. Het onderliggende idee is dat individuele politici belangrijker worden ten nadele van traditionele sociale en politieke groepen. Over deze evolutie weten we op dit ogenblik echter nog zeer weinig. In dit werkpakket willen we dus streven naar een beter inzicht in de mate van en in de varianten van personalisering:
- De personalisering van kiessystemen
- De geografie van persoonlijke campagnes
- Vertegenwoordigende claims en personalisering
- De selectie van kandidaten door politieke partijen
De jongste jaren hebben verschillende politieke systemen hervormingen doorgevoerd die als democratische vernieuwing worden aangekondigd. Dat houdt onder meer procedures van uitgebreidere consultatie in, zoals onder meer deliberatieve assemblees en referenda, allemaal met de bedoeling de burgers meer bij de politieke besluitvorming te betrekken. Politieke partijen ondernemen ook pogingen om zich te reorganiseren op een manier die de band met de kiezers en de militanten kan aanhalen. De vraag is echter of deze democratische innovaties werkelijk een effect hebben op politieke participatie, op vertrouwen en legitimiteit en – om terug te komen op de kwestie van congruentie – op de mate waarin het beleid een antwoord is op de verwachtingen van de burgers. Ook hier zullen vier onderzoeksprojecten uitgevoerd worden:
- Voorverkiezingen in politieke partijen
- De rol van activisten in electorale campagnes
- Democratische vernieuwing en politiek vertrouwen
- De effectiviteit van nieuwe vormen van politieke participatie
Het functioneren van het netwerk
Door het aantal werkpakketten beperkt te houden zal het netwerk op een zeer geïntegreerde wijze kunnen werken. Tweemaandelijkse bijeenkomsten van alle onderzoekers – afwisselend op initiatief van één van de werkpakketten – zal frequente en directe communicatie toelaten en feedback op theoretische en methodologische keuzes. Ze zullen ook een forum zijn voor intensieve training van de doctoraatsonderzoekers.
Verder bouwend op de goede gebruiken van de eerste fase van het netwerk (2007-2011) zullen we een aantal gemeenschappelijke dataverzamelingsactiviteiten ontwikkelen die gegevens opleveren voor de verschillende werkpakketten. We plannen opnieuw een electorale survey naar aanleiding van de Europese en regionale verkiezingen in 2014. We plannen ook verschillende andere dataverzamelingsactiviteiten waar alle partners bij zullen betrokken worden. Dat zijn onder meer veldexperimenten tijdens de campagne van de Belgische lokale verkiezingen van oktober 2012, een survey bij de kandidaten in 2014 en een Stemtest in 2014.
De verschillende projecten die we plannen zullen ook heel bewust streven naar het gebruik van een ruimer arsenaal aan onderzoeksmethoden. We denken onder meer aan experimentele designs, participerende observatie, focus groepen en elite-interviews. Het gebruiken van een ruimere waaier aan methoden vereist echter goede informatie over de technieken en over de consequenties van hun toepassing. Het ‘Methodology Assistance and Support Team’ (MAST) dat we in het kader van dit netwerk zullen creëren zal de taak hebben te zorgen voor methodologische training, methodologische en technische reflecties en praktisch advies voor de onderzoekers.
