Onderzoeksproject SD/BD/02A (Onderzoeksactie SD)
Context
Water is nodig voor alle aspecten van het leven op aarde (art. 18.2 van Agenda 21). De biota van het zoetwater omvatten bovendien meer dan 8% van alle gekende soorten en dit voor slechts 0.01% van het totale oppervlak van de aarde. Recent onderzoek (Williams et al. 2004, Biggs et al. 2005) heeft ook aangetoond dat poelen, ondanks hun geringe afmetingen, significant bijdragen tot de regionale biodiversiteit. Vergeleken met meren, rivieren, stromen en beken hebben poelen relatief gezien een hogere locale alfa diversiteit (soortenrijkdom) indien gestandardiseerd voor oppervlakte. Daarenboven, en mogelijks nog belangrijker, omvatten poelen een significant deel van de totale soortenrijkdom van planten en macroinvertebraten welke in de totale regio voorkomen. Tenslotte vindt men ook tot 60% van alle zeldzame zoetwatersoorten terug in poelen in Engeland.
Project beschrijving
Doelstellingen
PONDSCAPE zal wetenschappelijk onderbouwde aanbevelingen doen voor een duurzaam management (Göteborg strategie) door de wens om biodiversiteit te behouden en zelfs te verbeteren, en dit op verschillende ruimtelijke schalen (DBD, RAMSAR conventie, EU Water Framework Directive), te combineren met de nood om economische activiteiten te behouden en economische groei te bewerkstelligen (zie de Lissabon strategie, met hernieuwde impetus van de vergadering van de Europese Raad in Brussel 2005).
De Operationele doelstellingen van Pondscape zijn:
• De organisatie van biodiversiteit in poelen in België en Luxemburg te onderzoeken, inclusief het functioneren van het ecosysteem, en dit op verschillende ruimtelijke niveaus; deze organisatie linken aan drijvende variabelen, met speciale referentie aan de leeftijd van de poel.
• Effecten van verschillende beheersmaatregelen op locale en regionale biodiversiteit in poelen kwantificeren; een beter begrip bekomen van effecten van polluenten op biota in poelen.
• Inzichten bekomen in de manier waarop stakeholders voor- en nadelen van poelen evalueren, en hoe creatie van nieuwe poelen en behoud van oudere poelen kan bevorderd worden.
Methodologie
PONDSCAPE heeft het werk over 7 workpackages verdeeld.
WORKPACKAGE 1:Biodiversiteit over verschillende ruimtelijke niveaus: patronen en drijvende variabelen.
Onze strategie om ruimtelijke organisatie en multiple drijvers van biodiversiteit in poelen te bestuderen bestaat uit drie voorname delen:
• (her-) analyse van bestaande databanken
• Een landelijke survey van biodiversiteit in poelen, met als bijzondere bedoeling na te gaan op welke ruimtelijk schalen deze biodiversiteit het meest tot uiting komt.
• Een case-studie op en model systeem met zeer hoge graad van connectiviteit, met als bedoeling drijvers van beta-diversiteit te ontdekken.
WP2: Biodiversiteit en de leeftijd van poelen
De samenstelling van gemeesnchappen in poelen van verschillende leeftijd zal vergeleken worden. Dergelijke analyses zullen ons toelaten om na te gaan in welke mate 'trapsgewijze' creatie van nieuwe poelen in een regionale setting kan bijdragen tot hogere regionale diversiteit. Dit moet toelaten creatie en bescherming van poelen efficiënter uit te voeren.
WP3: Biodiversiteit en het functioneren van ecosystemen
Er zal gezocht worden naar fenomenologische verbanden, d.w.z. zoals deze geobserveerd en gekwantificeerd kunnen worden in het veld. Er zal gefocust worden op kwantitatieve aspecten van het gebruik van voorradige middelen en andere functionele aspecten van microbiële gemeenschappen om het functioneren van poel ecosystemen te karakteriseren.
WP4: Beoordeling van beheerstechnieken
PONDSCAPE zal de effecten van bepaalde beheerstechnieken op biodiversiteit nagaan in een groot aantal poelen. Deze data zullen combineerd worden met de resultaten van WP1 en WP2. Computer simulaties zullen dan onderzoeken op welke manier lokale beheersmaatregelen en het creëren van nieuwe poelen samen regionale biodiversiteit kunnen maximaliseren.
WP5: Biodiversiteit in poelen, management en polluenten
PONDSCAPE zal het aantal onderzochte pesticiden tijdens het MANSCAPE project uitbreiden en zal ook de temporele dynamiek van pesticiden in relatie tot toepassingsschemas in de landbouwsector onderzoeken.
WP6: Geschiedenis van de sociale en economische relevantie van poelen voor hun stakeholders
In een eerste fase zal nagegaan worden hoe poelen hun objectieve waarde bekomen en/of verloren hebben in de relatief recente geschiedenis. De perceptie van 'stakeholders' (bewaarders zoals landbouwers, natuurbeschermings organisaties, locale authoriteiten, locale bevolking) m.b.t. verschillende aspecten van poelen in landbouwgebieden zal geanalyseerd worden via semi-directieve interviews. Op die manier zullen we de standpunten van deze stakeholders over socio-economische karakteristieken van poelen nagaan: kost versus winst, belang in landbouweconomie en daarbuiten, beheersmaatregelen, mogelijkheden tot financiële compensaties.
WP7: Integratie: voorstellen voor beheersmaatregelen.
De resulaten van alle voorgaande WPs zullen door WP7 vertaald worden naar een output,conform de strategische objectieven van PONDSCAPE.
Verwachte resultaten en/of producten
Verschillende 'deliverables' kunnen geïdentificeerd worden. Het protocol voor staalname van MANSCAPE wordt aangepast voor het huidige project. Databanken met metingen aan abiotische variabelen, biodiversiteits eenheden, stakeholder interviews e.d. zullen opgesteld worden en beschikbaar gesteld aan het Belgische Biodiversiteits Platform. Resultaten van analyses worden gepubliceerd in primaire literatuur, maar zullen ook verspreid worden via vulgariserende artikels, via de verschillend PONDSCAPE en andere vergaderingen en via het Follow Up Committee.
Partners
Activiteiten
Het Koninklijk Belgische Instituut voor Natuurwetenschappen, afdeling zoetwater biologie, coordineert PONDSCAPE, alsook het vroegere MANSCAPE project. Het KBIN analyseert ook het benthische deel van de biodiversiteit in poelen. De Katholieke Universiteit Leuven, departement dierkunde, heeft een langdurige expertise in de ecologie van zooplankton (vnl. Cladocera) in poelen en vijvers. Zowel KBIN and KUL zullen het grootste deel van het veldwerk in België en Luxemburg voor hun rekening nemen. De Universiteit Gent analyseert het fytoplankton en het bacteriële deel van de biodiversiteit van de poelen. De microbiële component wordt in samenwerking met de CRP Gabriel Lippmann onderzocht. De Universiteit van Namen heeft een dubbele taak binnen PONDSCAPE: deze partner staat zowel in voor het socio-economische luik, alsook voor het eco-taxicologische deel van het project. Natuurpunt vzw, Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Universiteit van Luik en de Nationale Plantentuin zijn geassocieerde partners.
Contact informatie
Coördinator
Koen Martens
Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN)
Vautierstraat 29
B-1000 Brussels
Tel:+32 (0)2 62 74 315
Fax:+32 (0)2 64 64 433
email: martens@naturalsciences.be
Promotoren
Luc De Meester
Katholieke Universiteit Leuven (KULeuven)
Laboratory of Aquatic Ecology
Oude Markt 13
B-3000 Leuven
Tel:+32 (0)16 32 37 08
Fax:+32 (0)16 32 45 75
Luc.DeMeester@bio.kuleuven.be
Wim Vyverman
Universiteit Gent (UGent)
Biology Department
Protistology and Aquatic Ecology
Krijgslaan 281 S8
B-9000 GENT
Belgium
Tel:+32 (0)9 264.85.01
Fax:+32 (0)9 264.85.99
wim.vyverman@Ugent.be
Annick Castiaux & Patrick Kestemont
Facultés Universitaires Notre-Dame de la Paix (FUNDP)
Rue de Bruxelles 61,
B-5000 Namur
Tél: +3281724363
Fax: +3281724362
annick.castiaux@fundp.ac.be
patrick.kestemont@fundp.ac.be
Henri-Michel Cauchie & Lucien Hoffmann
CRP - Gabriel Lippmann
41, rue du Brill
L-4422 BELVAUX
Luxembourg
Tél: (+352) 47 02 61 1
Fax: (+352) 47 02 64
email: hoffmann@lippmann.lu
cauchie@lippmann.lu
Geassocieerde Partners :
Natuurpunt vzw (marc.herremans@natuurpunt.be)
Universiteit Luik (blosson@ulg.ac.be)
Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (dirk.bauwens@instnat.be, luc.denys@instnat.be)
De Nationale Plantentuin van België (leo.vanhecke@br.fgov.be)
Opvolgingscommittee
Ivo Adam - Gemeentebestuur Merebeke
Renaud Bocquet - Brussels Instituut voor milieubeheer (BIM)
Pauwel Bogaert - Regionaal Landschap Houtland
An Devroey - Regionaal Landschap Dijleland
An Digneffe - Regionaal Landschap Haspengouw & Voeren
Luk Dombrecht - Regionaal Landschap West-Vlaamse Heuvels
Pierre Gerard - Ministère de la Région Wallonne
Machteld Grijseels - Brussels Instituut voor milieubeheer (BIM)
Paul Haustraete - Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen
Yvan Hayez - Fédération Wallonne de l'Agriculture
Pierre Hubau - AMINAL
Filip Jonckheere - Regionaal Landschap Meetjesland
Louis-Joan Lemmer - Stad Hasselt - Dienst Leefmilieu, cel Landbouw
Marc Meyer - National Museum of natural History - Luxembourg
Bart Paesen - Regionaal Landschap Meetjesland
An Rekkers - Regionaal Landschap Zenne, Zuun en Zoniën
Henk Schaut - Regionaal Landschap Ijzer & Polder
Hendrik Segers - Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN)
Bert Vanholen - AMINAL
Thierry Vercauteren - Provinciaal Instituut voor Hygiëne
Gaby Verhaegen - Vlaamse Milieumaatschappij
Patrice Verscheure - Maison de l'Eau de l'Attert asbl - Luxembourg
Towards a sustainable management of pond diversity at the landscape level : final report + annexes
Brussels : Federal Science Policy, 2010 (SP2236)
[Om te downloaden]
