Onderzoeksproject SD/NS/09A (Onderzoeksactie SD)
Context
De introductie van invasieve soorten wordt tegenwoordig beschouwd als een belangrijke bedreiging voor mariene ecosystemen. The Amerikaanse zwaardschede Ensis directus vertegenwoordigt een goed onderzocht en goed beschreven voorbeeld van een dergelijke invasie in de Noordwest Europese wateren. Gezien zijn hoge dichtheden en specifieke habitatpreferenties wordt een significante invloed op de Abra alba gemeenschap - de biologisch meest waardevolle macrobenthische gemeenschap van het Belgisch deel van de Noordzee (BDNZ) - verwacht. Daarnaast worden ook effecten verwacht op het foerageergedrag van grotere predatoren zoals zeevogels. De hoge dichtheden, gecombineerd met een snelle groei, geven verder aanleiding tot een vernieuwde discussie over de mogelijkheden tot commerciële exploitatie van de soort. Om deze aspecten grondig te kunnen behandelen ontbreekt momenteel nog heel wat ecologische basisinformatie.
Doelstellingen
De introductie van E. directus in het BDNZ heeft naast ecologische ook belangrijke socio-economische gevolgen, maar betrouwbare data over deze aspecten ontbreken totnogtoe. Het onderzoeksproject “Ecosystem Sensitivity to Invasive Species – EnSIS” heeft tot doel om de leemten in de kennis aan te vullen. Het richt zich daarbij op drie overkoepelende doelstellingen:
1. de beschrijving van de ecologische kenmerken van E. directus in het BDNZ
2. de evaluatie van de ecologische impact van E. directus en
3. de beoordeling van de ecologische impact van een mogelijke toekomstige Ensis visserij in de Belgische wateren
Daarnaast zullen binnen elk van deze primaire doelstellingen, verschillende meer specifieke deelonderwerpen gericht onderzocht worden.
Methodologie
Aangezien momenteel geen betrouwbare informatie betreffende de Ensis spp. Populaties in het BDNZ voorhanden is, omvat een eerste onvermijdbare stap in het project het verzamelen van basis veldgegevens over E. directus. Deze nieuw te verzamelen gegevens over de verspreiding, maar evenzeer de populatiestructuur en –grootte van E. directus, in relatie tot de habitatkenmerken en de bijhorende macrofauna, zullen daarna als input dienen voor het bepalen van de ecologische kenmerken van de soort. Voor het onderzoek gericht op het beschrijven van het habitat en de ruimtelijke verspreiding van E. directus zal gebruik gemaakt worden van habitatgeschiktheidsmodellen, een directe kartering en de kwalificatie en kwantificatie van de macrobenthische soortenassociatie waartoe E. directus behoort. Gebaseerd op deze informatie zal de impact van E. directus op de ruimtelijke verspreiding van overwinterende zee-eenden in het BDNZ, vooral zwarte zee-eend Melanitta nigra, nagegaan worden. De mogelijke impact op de inheemse macrobenthische fauna zal nagegaan worden aan de hand van een vergelijking van de macrobenthische fauna vóór en na de introductie van E. directus in 1987. Ten slotte zal de impact van een mogelijke toekomstige Ensis visserij op de overige macrobenthische organismen en op de populatiegrootte en –structuur van E. directus onderzocht worden; dit gebruik makend van habitatgeschiktheidsmodellen en levensgeschiedeniskenmerken.
Interactie tussen de verschillende partners
Gezien de nood aan een brede expertise betreffende E. directus en – bij uitbreiding – het macrobenthische biotoop, werd een onderzoeksteam met een diverse expertise samengebracht. Elke partner levert een eigen specifieke expertise, noodzakelijk om de doelstellingen te bereiken, aan. Met zijn rijke achtergrond in (1) de (veld)biologie van invasieve soorten en het macrobenthos in het algemeen (2) het opstellen van (gebiedsdekkende) informatie betreffende het abiotische milieu van het BDNZ en (3) het gebruik van akoestische technieken in het mariene milieu, coördineert het KBIN-BMM het project. De macrobenthosexpertise wordt aangevuld met kennis van UGENT-SMB en meer bepaald met hun expertise aangaande habitatgeschiktheidsmodellen en korrelgrootte-analyse en met kennis van IMARES, de Nederlandse partner, met hun unieke expertise op het gebied van het schatten van de populatiegrootte van Ensis spp. ILVO - Visserij zal gegevens aanleveren in verband met de ruimtelijke verspreiding van E. directus in het BDNZ en het INBO staat in voor bijkomende expertise over zee-eenden.
Te verwachten resultaten en producten
1. nieuwe data, onderdeel E. directus bemonstering, die in de BMDC-IDOD database ingevoerd en bewaard zullen worden
2. nieuwe data, onderdeel akoestische habitatkarakterisering, die in de BMDC-IDOD database ingevoerd en bewaard zullen worden
3. het habitatgeschiktheidsmodel voor E. directus opgesteld.
4. verspreidingskaarten van E. directus in het BDNZ.
5. een beoordeling van de trofische relaties tussen de zwarte zee-eend M. nigra en E. directus.
6. de kwantificering van de impact van de E. directus invasie op de inheemse macrobenthische fauna
7. de evaluatie van de haalbaarheid van een mogelijke visserij op E. directus in de Belgische wateren met een beoordeling van de ecologische en duurzaamheidsimplicaties ervan.
Partners
Activiteiten
KBIN/BMM
Algemene projectcoördinatie, verzamelen van nieuwe veldgegevens, verwerking van de genomen stalen, integratie van de onderlinge activiteiten van de verschillende partners: populatiestructuur, predatie, impact op de lokale macrobenthische gemeenschappen, habitatvoorkeur, ruimtelijke verspreiding en de mogelijkheid tot het exploiteren van de stock van E. directus.
UGENT-SMB
Ontwikkelen van een habitatgeschiktheidsmodel en kaarten voor E. directus, ter beschikking stellen van het project van de macrobenthische database “Macrodat”, verspreidingskaarten, impact van E. directus op het inheemse macrobenthos
IMARES
Ter beschikking stellen van het project van expertise en uitrusting voor het verzamelen van benthische data en de verwerking ervan, het verzamelen van data in Nederlandse wateren, die dan samen met de Belgische en vroegere Nederlandse data in een database samengebracht zullen worden
INBO
Kwantificering van de relatie tussen E. directus en de zwarte zee-eend M. nigra
ILVO
Ter beschikking stellen van verspreidingsgegevens van E. directus
Contact Information
Steven Degraer / Jean-Sébastien Houziaux / Francis Kerckhof / Vera Van Lancker
KBIN-BMM
Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee
Gulledelle 100, B-1200 Brussels
Tel: 02 7732103, Fax: 02 7732112
E-mail: S.Degraer@mumm.ac.be
Magda Vincx / Bea Merckx
UGENT-MBS
Universiteit Gent, Vakgroep Biologie, Sectie Mariene Biologie
Krijgslaan 281 – S8, 9000 Gent
Tel: 09 2648529, Fax: 09 2648598
E-mail: Magda.Vincx@UGent.be
Eric Stienen / Wouter Courtens
INBO
Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek
Kliniekstraat 25, B-1070 Brussels
Tel: 02 5581828, Fax: 02 5581805
E-mail : Eric.Stienen@inbo.be
Johan Craeymeersch
Wageningen IMARES
Institute for Marine Resources and Ecosystem Studies
P.O Box 77, 4400 AB Yerseke, the Netherlands
visitor's address: Korringaweg 5, Yerseke, the Netherlands
Tel: +31 317 487075, Fax: +31 317 487359
E-mail: Johan.Craeymeersch@wur.nl
Kris Hostens / Gert Van Hoey
ILVO - Visserij
Ankerstraat 1, 8400 Oostende
Tel. + 32 (0) 59 56 98 38
Fax. + 32 (0) 59 33 06 29
Kris.Hostens@ilvo.vlaanderen.be
Opvolgingscomité
Nathalie De Snijder, Natuurpunt vzw
Marcel Rozemeijer, Senior Policy Advisor, Rijkswaterstaat Waterdienst (NL)
Willy Versluys, Reder ter Zeevisserij
Danny Huyghebaert, Project coordinator, Stichting Duurzame Visserijontwikkeling vzw (SDVO)
Marc De Zutter, Voorzitter, Vlaamse Schelpdier – en viscoöperatie cvba (VSVC)
Marie-Celine Godin. Institut Bruxellois pour la Gestion de l'Environnement, Service Stratégie biodiversité
Elke Van den Broeke, Adjunct van de Directeur, Vlaamse Overheid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie - 3G29, Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid, Dienst Beleidsvoorbereiding en -evaluatie
Ecosystem sensitivity to invasive species : final report
Degraer, Steven - Merckx, Béa - Stienen, Eric ... et al Brussels : Federal Science Policy, 2012 (SP2469)
[Om te downloaden]
[Om te bestellen]
