Onderzoeksproject SO/02/018 (Onderzoeksactie SO)
Georganiseerde criminaliteit wordt als een steeds belangrijker probleem voor de samenleving ervaren en de aanpak ervan staat hoog op de agenda van de beleidsverantwoordelijken. Aangezien de aanpak van deze bijzondere en complexe vorm van criminaliteit een degelijke kennis van het fenomeen vereist, is de beschikbaarheid van een correct beeld ervan cruciaal. Tot nog toe blijft de beeldvorming van de georganiseerde criminaliteit (Jaarrapporten georganiseerde criminaliteit van de Minister van Justitie, Jaarrapporten Europol, rapporten Interpol...) hoofdzakelijk beperkt tot het opstellen van een situatierapport waarbij een beeld geschetst wordt van het fenomeen op basis van de gegevens die voorhanden zijn bij de rechtshandhavende instanties (aantal onderzoeken inzake georganiseerde criminaliteit, veroordelingen...). Omdat een dergelijke beschrijving enkel een weergave is van de activiteiten van justitie- en politie en bovendien volledig naar het verleden is gericht, wordt ernaar gestreefd de beeldvorming meer toekomstgericht te maken door te trachten de concrete dreiging van het fenomeen - los van het feit of deze dreiging zich al dan niet in vastgestelde misdrijven heeft vertaald - in kaart te brengen (risk/threat assessment). Dit is enkel mogelijk door ook andere kwantitatieve en kwalitatieve data in de analyse te betrekken en de analyse multi-disciplinair te maken.
De analyse van de kwetsbaarheid van de economische sectoren voor het fenomeen van de georganiseerde criminaliteit wordt als één van de belangrijkste instrumenten beschouwd om situatierapporten uit te bouwen tot een volwaardig toekomstgericht threat assessment. Het voorliggend onderzoek wil op een wetenschappelijk onderbouwde wijze de bestaande methodologieën verder verfijnen en op basis daarvan, als een case-study, een analyse maken van de dreiging van de georganiseerde criminaliteit voor de diamantsector in België. Hoewel de diamantsector enkel een case-study is waarop een methode wordt getest en bijgevolg dus ook andere sectoren (b.v. bouwsector, petroleum,...) zouden kunnen worden onderzocht, zijn er een aantal aspecten die de keuze voor de diamantsector rechtvaardigen. De analyse van de deze sector laat immers toe om voornamelijk vanuit België onderzoek te doen naar de dreiging van de georganiseerde criminaliteit op een sector die vertakkingen heeft over de gehele wereld. Op die manier kan, gezien België een zeer belangrijk centrum van de sector is, de internationale dimensie van de sectoranalyse met een minimum aan middelen, maximaal worden getest. Daarnaast lijkt de diamantsector op basis van de bestaande theorieën inzake sectoranalyse een aantal specifieke kenmerken te bezitten, die aantrekkelijk zijn voor de georganiseerde criminaliteit (beslotenheid van de sector, een sector waar veel geld in omgaat, bijzondere regelgeving...). Tevens kan niet worden ontkend dat de vraag naar de kwetsbaarheid van de diamantsector voor de georganiseerde criminaliteit tevens een directe maatschappelijke en beleidsmatige relevantie heeft, nu deze kwestie zowel in het Belgisch parlement als in de pers veel aandacht heeft gekregen, terwijl relatief weinig wetenschappelijk onderzoek voorligt dat toelaat algemene uitspraken over deze aangelegenheid te doen. Het onderzoek heeft dan ook geenszins de bedoeling de diamantsector bij voorbaat vooruit te schuiven als een sector met de grootste kwetsbaarheid voor de georganiseerde criminaliteit. Het is enkel de betrachting, bij wijze van case-study, een bepaalde sector te onderzoeken en op het einde ervan aanbevelingen te formuleren die bruikbaar zijn voor de sector zelf en de beleidsverantwoordelijken over de wijze waarop de sector op bepaalde punten kwetsbaar is voor georganiseerde criminaliteit en hoe daaraan zou kunnen worden verholpen.
Methodologische uitgangspunten
1. Algemeen
Het onderzoek bestaat uit een methodologisch en een toepassingsgedeelte. In het eerste gedeelte wordt nagegaan welke methodologieën momenteel bestaan voor het uitvoeren van een sectoranalyse en hoe deze kunnen worden uitgebouwd of verfijnd tot een eigen methodologie. In het tweede gedeelte wordt deze nieuwe methodologie in een case-study toegepast op een economische sector, de diamantsector.
2. De ontwikkeling van een methodologie
In het eerste deel van het onderzoek is het de bedoeling na te gaan op welke wijze de kwetsbaarheid van de legale economische sectoren voor georganiseerde criminaliteit kan worden gemeten. De volgende basisonderzoeksvragen komen daarbij aan de orde:
a. Hoe kan georganiseerde criminaliteit worden gedefinieerd? (overzicht van de uitgebreide theorievorming in dat verband en de keuze voor een bepaalde definitie)
b. In welke mate kan de georganiseerde criminaliteit een bedreiging vormen voor de legale economie?
c. Wat is een economische sector? Op welke wijze kan de legale economie opgedeeld worden in verschillende sectoren?
d. Op welke wijze kan de kwetsbaarheid van een sector voor criminaliteit in het algemeen en georganiseerde criminaliteit in het bijzonder, in beeld worden gebracht en welke bronnen (kwalitatief, kwantitatief, economisch en niet-economisch) kunnen daarbij worden aangewend?
e. Welke economische sectoren kunnen als kwetsbaar worden aangeduid?
De basisonderzoeksvragen worden beantwoord aan de hand van de volgende methodologie:
a. Een literatuuronderzoek aangaande de definitie van georganiseerde criminaliteit en aangaande de relatie tussen georganiseerde criminaliteit en de legale economie;
b. Via een nationaal en internationaal literatuuronderzoek en de bevraging van sleutelfiguren in binnen- en buitenland in overheidsdiensten (politie, justitie, douane) en private sector (consultancy- en audit) de reeds bestaande sectoranalyses en methodologieën inventariseren;
c. Op basis van (a) en (b) een evaluatie maken van de bestaande sectoranalyses en methodologieën;
d. Het ontwikkelen van een eigen methodologie voor sectoranalyses.
3. De case-study
In het tweede deel van het onderzoek is het de bedoeling om de methodologie die in het eerste gedeelte van het onderzoek zal worden ontwikkeld, concreet toe te passen op de diamantsector. Gezien het belang van het eerste gedeelte van het onderzoek is het uiteraard niet mogelijk om nu reeds een schets te geven van alle elementen van de analyse en de bronnen die zullen worden gebruikt. Niettemin kan nu reeds worden gesteld dat het in elk geval de bedoeling is de analyse op een multi-disciplinaire wijze uit te werken, waarbij zowel economische als niet-economische data worden betrokken en die samen leiden tot een geïntegreerd algemeen besluit en concrete beleidsaanbevelingen.
Het meten van de kwetsbaarheid van de legale economische sectoren voor de georganiseerde misdaad : eindrapport
Vander Beken, Tom - Cuyvers, Ludo - De Ruyver, Brice ... et al Gent : Academia Press, 2003 (PB6005)
Kwetsbaarheid voor georganiseerde criminaliteit : een gevalstudie van de diamantsector : einrapport 2
Vander Beken, Tom - Cuyvers, Ludo - De Ruyver, Brice ... et al Gent : Academia Press, 2004 (PB6081)
Het meten van de kwetsbaarheid van de legale economische sectoren voor georganiseerde criminaliteit : samenvatting
Brussel : Federaal Wetenschapsbeleid, 2004 (SP1360)
[Om te downloaden]
Mesure de la vulnérabilité des secteurs économiques légaux à la criminalité organisé : résumé
Bruxelles : Politique scientifique fédérale, 2004 (SP1361)
[Om te downloaden]
Measuring the vulnerability of legal economic sectors for organised crime : summary
Brussels : Science Policy Office, 2004 (SP1362)
[Om te downloaden]
Bibliografische referenties :
