Onderzoeksproject SO/03/025 (Onderzoeksactie SO)
De exploratieve fase heeft tot doel datgene wat er reeds aan kwantitatief en kwalitatief onderzoek is gebeurd, samen te brengen en te bestuderen. Daarbij zal onder meer gesteund worden op de "Info-source" bibliografische databank van het Steunpunt Samenleving en Gezondheid. Ook wordt gezocht naar kwantitatieve databanken waaruit we zelf nieuwe informatie kunnen distilleren in verband met de gezondheidsproblematiek van kwetsbare groepen. We denken hierbij in eerste instantie aan de Belgische Gezondheidsenquête, die nog heel wat onontgonnen materiaal bevat, maar ook onder meer aan de Panel Studie voor Belgische Huishoudens (PSBH) en de binnen de vakgroep Medische Sociologie van de Vrije Universiteit Brussel ontwikkelde Sentinel Health Event-gegevensbank in verband met ambulante revalidatiepatiënten. Bijzondere aandacht zal hierbij uitgaan naar gender gerelateerde verschillen binnen de (noden van) nieuwe kwetsbare groepen. Tenslotte vormen we ons aan de hand van literatuur ook een beter beeld van de mate waarin reeds bestaande voorzieningen tegemoet komen aan de geïnventariseerde noden.
Het resultaat van deze eerste fase is een tussentijds rapport, dat een overzicht biedt van (1) bestaande kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeksresultaten, (2) nieuwe kwantitatieve bevindingen en (3) bestaande voorzieningen in verband met de noden van nieuwe kwetsbare groepen in de gezondheidszorg.
Het reeds beschikbare onderzoeksmateriaal dekt echter niet alle kwetsbare groepen. Bovendien leert ervaring uit onderzoek naar het profiel van risicogroepen in de gezondheidszorg ons dat databanken vaak maar een deel van het complexe verhaal kunnen belichten en veelal in gebreke blijven inzake concrete beleidsmatige oplossingen. Erg belangrijke aanvullende kennis kan gevonden worden bij personen die beroepsmatig een goed zicht hebben op het profiel en de noden van (nieuwe) kwetsbare groepen in de gezondheidszorg. Maatschappelijke diensten zoals OCMW’s en sociale dienstverlening in ziekenhuizen bijvoorbeeld, zien vaak als eersten welke nieuwe kwetsbare groepen opduiken en welke specifieke noden vooralsnog niet worden opgevangen in de gezondheidszorg. Vanuit een andere invalshoek zijn ook onderzoekers binnen verzekeringsinstellingen en beleidsinstanties zeer goed geplaatst om een grondig beeld te verwerven van de gezondheidszorgproblematiek van nieuwe kwetsbare groepen en eventuele oplossingen. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de verscheidene ‘deskundigen’ omtrent de problemen van nieuwe kwetsbare groepen in de gezondheidszorg. Door het bevragen van een zo representatief mogelijk staal van deze deskundigen, maakt de methode van het Delphi-onderzoek het mogelijk om de uitgebreide kennis, afkomstig uit alle verschillende beleidsrelevante invalshoeken in het brede veld van de gezondheidszorg, samen te brengen.
Het in de tweede fase geplande Delphi-onderzoek vertrekt van de bevindingen uit de exploratieve fa-se. De exploratieve fase levert ons immers een wetenschappelijk onderbouwde blauwdruk van het profiel en de noden van de nieuwe kwetsbare groepen, alsook van de lacunes in de gezondheidszorg. De Delphi-studie heeft vervolgens tot doel deze blauwdruk te verfijnen, aan te passen en te vervolledigen aan de hand van de kennis van het panel van deskundigen. Aan de geselecteerde deskundigen wordt gevraagd dat ze (1) onze selectie van nieuwe kwetsbare groepen en hun noden evalueren en bijschaven, (2) reflecteren over genderaspecten in de problematiek, (3) voor- en nadelen van bestaande voorzieningen en maatregelen aanbrengen en (4) hun visie op een aantal mogelijke toekomstige beleidspistes weergeven. Deze bevraging gebeurt aan de hand van een vragenlijst die de deskundigen voldoende ruimte laat om hun visie grondig weer te geven. Voor de precieze opstelling van deze vragenlijst wordt voldoende tijd uitgetrokken.
De schriftelijke antwoorden van het panel van deskundigen zullen door een team van twee onderzoekers worden geanalyseerd. Er wordt bewust gekozen voor twee onderzoekers om elke mogelijke interpretatiebias zoveel mogelijk uit te schakelen. De onderzoekers zoeken vooral naar de overeenkomsten in de antwoordpatronen van het panel. De globale bevindingen van de onderzoekers worden vervolgens teruggespeeld naar de panelleden met de vraag of zij zich hierin terugvinden. Er wordt de panelleden ook de mogelijkheid geboden om hun eerste antwoord nog te verfijnen of aan te vullen. Deze antwoorden worden opnieuw verwerkt en samengebracht in een tekst, die de vertrekbasis vormt voor een afsluitende workshop. Op deze workshop zitten alle deelnemende deskundigen samen rond de tafel en kunnen zij voor een laatste maal aanpassingen voorstellen. Het doel is te komen tot een zo ruim mogelijk gesteunde, beleidsrelevante eindtekst over het profiel van de nieuwe kwetsbare groepen, hun specifieke noden en mogelijke beleidsinterventies om deze aan te pakken.
De specifieke taken van het PROJECT zijn de volgende:
A. EXPLORATIEF ONDERZOEKSGEDEELTE.
A.1. In eerste instantie dient het begrip ‘nieuwe kwetsbare groep in de gezondheidszorg’ te worden afgebakend en geëxpliciteerd. Dit met de bedoeling een theoretisch onderbouwd, duidelijk afgelijnd en empirisch bruikbaar concept te hebben voor het verdere verloop van het onderzoek.
A.2. Verzameling en inventarisering van bestaande databanken, onderzoeksresultaten en publicaties die informatie bevatten over nieuwe kwetsbare groepen in de gezondheidszorg.
A.3. De verzamelde bronnen zullen gesystematiseerd en geanalyseerd worden met het oog op:
(1) het lokaliseren van ‘nieuwe kwetsbare groepen in de gezondheidszorg’;
(2) het beschrijven van het sociaal -economisch profiel van deze ‘nieuwe kwetsbare groepen’;
(3) het uitklaren van de noden en problemen die aanwezig zijn in hun relatie met de gezondheidszorg
(4) en het inventariseren van beleidsmaatregelen die reeds genomen worden om aan de noden van deze groepen tegemoet te komen.
Dit gedeelte van het onderzoek omvat zowel de studie van relevante literatuur ter zake (wetenschappelijke publicaties, beleidsteksten, standpunten van betrokken organisaties...) als het exploreren van bestaande kwantitatieve databanken.
A.4. De resultaten uit het hierboven beschreven onderzoek zullen niet alleen dienen als inhoudelijke ondersteuning voor de Delphi-bevraging, maar zullen ook leiden tot een tussentijds rapport over de huidige stand van zaken met betrekking tot de nieuwe kwetsbare groepen.
B. DELPHI - STUDIE.
In dit deel van het onderzoek wordt een Delphi-studie uitgevoerd. Als basis hiervoor dient de blauwdruk die uit het exploratief gedeelte is gekomen. Het doel van de Delphi methode is deze blauwdruk te verfijnen, aan te passen en te vervolledigen.
B.1. Een eerste onderdeel van de Delphi-studie omvat de ontwikkeling van een vragenlijst waarin de hoger geformuleerde doelstellingen aan bod komen.
In deze fase wordt ook het panel van beroepsmatige experts voor de Delphi-studie samengesteld. Deze experts zullen worden gerekruteerd uit personen die beroepsmatig betrokken zijn bij de problematiek (OCMW’s, onderzoeksinstellingen, ziekenfondsen, overheidsinstellingen, hulporganisaties...).
In deze rekruteringsfase worden eveneens contacten gelegd voor de selectie van personen die tot kwetsbare groepen behoren (afgaande op de analyseresultaten uit fase A). Deze zullen als ervaringsdeskundigen geselecteerd worden, met het oog op het uitvoeren van een aantal diepte -interviews.
B.2. In een volgende stap wordt de vragenlijst naar de geselecteerde experts verstuurd. De experts zullen reflecteren over:
(1) de in fase A uitgeklaarde selectie van ‘nieuwe kwetsbare groepen’ en hun noden. Zij zullen deze selectie evalueren en, waar nodig, bijschaven;
(2) de genderaspecten van de problematiek;
(3) de bestaande voorzieningen en maatregelen en de voor- en nadelen hiervan aangeven;
(4) tenslotte zullen deze deskundigen een aantal mogelijke toekomstige beleidspistes en hun visie daarover weergeven.
De onderzoeksgroep staat in voor de praktische en inhoudelijke ondersteuning van de bevraging.
B.3. De onderzoeksgroep zal de ingestuurde antwoorden systematiseren en verwerken tot een synthese die als feedback -instrument zal dienen voor de experts.
Aan de hand van de antwoorden uit de vorige ronde wordt een nieuwe, voor elke expert gepersonal-seerde vragenlijst samengesteld. In deze vragenlijst wordt er verwezen naar de globale groepsantwoorden en de eigen inbreng.
B.4. De deskundigen ontvangen de feedback samen met de tweede vragenlijst. Op basis van de feedback en de vragenlijst kunnen de experts hun eerdere antwoorden eventueel veranderen, nuanceren of verder toelichten. Het is de bedoeling dat, op basis van de eerste synthese, de deskundigen de verschillende ideeën (over welke groepen ‘kwetsbaar zijn’, het profiel van deze groepen, wat de problemen zijn en welke de mogelijke beleidsmaatregelen zijn), onafhankelijk van elkaar, in een prioriteitenlijstje ordenen.
De onderzoeksgroep vervult hier opnieuw een ondersteunende functie
B.5. De antwoorden op de tweede bevraging worden opnieuw gesystematiseerd en er worden terug tussentijdse conclusies uitgeschreven en aan de deskundigen meegedeeld.
Deze tekst zal als basis dienen voor een afsluitende workshop die inmiddels wordt voorbereid.
B.6. Een reeds geselecteerde groep van ervaringsdeskundigen zal op een semi-gestructureerde manier geïnterviewd worden. Deze interviews zullen een beeld geven van de concrete ervaringen van personen die tot de afgebakende groepen behoren. De volgende thema’s zullen in de interviews worden behandeld:
(1) Waarom voelen de geïnterviewden zich in een kwetsbare situatie? Wat zijn de kenmerken, de oorzaken en de gevolgen van hun kwetsbare situatie?
(2) Welke concrete problemen en noden ervaren de geïnterviewden en waar zijn er struikelpunten in hun relatie met de gezondheidszorg?
(3) Zien zij mogelijke oplossingen vanwege het beleid om aan hun specifieke problemen te verhelpen?
De resultaten van deze interviews worden verwerkt in een samenvattend verslag, dat zal worden geconfronteerd met de conclusies van de Delphi-groep.
B.7. Voor alle deelnemende deskundigen wordt een workshop georganiseerd. Hier kunnen zij voor de laatste maal aanpassingen voorstellen. De deskundigen worden hier ook geconfronteerd met de resultaten van de interviews met ervaringsdeskundigen. Het doel is te komen tot een beleidsrelevante eindtekst over het profiel van de ‘nieuwe kwetsbare groepen’, hun specifieke noden en mogelijke beleidsinterventies om deze aan te pakken.
C. RAPPORTERINGSFASE.
In de slotfase van het onderzoek zullen de bevindingen worden uitgeschreven in een eindrapport. Daarnaast wordt een samenvattende brochure voor beleidsmakers samengesteld en een tekst opgemaakt voor publicatie op het internet.
Nieuwe kwestbare groepen in de Belgische gezondheidszorg : eindrapport
Vanroelen, Christophe - Smeets, Tom - Louckx, Fred Gent : Academia Press, 2004 (PB6031)
Nouveaux groupes vulnérables en matière de santé en Belgique : résumé
Bruxelles : Politique scientifique fédérale, 2003 (SP1196)
[Om te downloaden]
Nieuwe kwetsbare groepen in de Belgische gezondheidszorg : samanvatting
Brussel : Federaal Wetenschapsbeleid, 2003 (SP1197)
[Om te downloaden]
New vulnerable groups in the Belgian health system : summary
Brussels : Federal Science Policy Office, 2003 (SP1198)
[Om te downloaden]
