Onderzoeksproject SO/10/038 (Onderzoeksactie SO)
Problematiek en doelstellingen
Door de stijgende vraag naar tussenkomst in het sociale leven wordt justitie geconfronteerd met een ingrijpende verandering in haar identiteit en organisatie, en dit is vooral te merken op het gebied van strafrecht. Haar optreden als oplosser bij gebrek aan beter voor sociale problemen doet een reeks vragen rijzen over de legitimiteit, de rationaliteit en de efficiëntie van de nieuw genomen sociaal-strafrechtelijke maatregelen. Dit onderzoek streeft ernaar de realiteit van de hedendaagse rechtspraak beter te bepalen, maar ook te evalueren of de rechtspraak wel beantwoordt aan een reeks probleemsituaties. Dit houdt vooral verband met de huidige veranderingen in de verhouding van de burgers tot het recht en de justitie, de spanningen in deze verhouding (instrumentalisme vs symbolisering van de rechtspraak) en, meer algemeen, de spanningen tussen de verschillende strekkingen in de evolutie van justitie (juridisering vs dejuridisering, hulp vs controle, druk uitgeoefend in functie van "veiligheid" vs depenalisatie...).
Deze spanningen en conflicten en de uitdagingen die ze meebrengen treden naar voren op de institutionele raakvlakken met andere instellingen (onderwijs, gezondheid, welzijn, steun), op de interne raakvlakken in de gerechtelijke wereld (rechters-parket-politie) en op de materiële grenzen van de traditionele bevoegdheden. Justitie wordt dus beschouwd als een gebied met bevoegdheden met verschuivende grenzen. Hun vooruit- en terugschrijden zijn een aanwijzing voor de onzekerheden en de herdefiniëring die momenteel een weerslag hebben op de legitimiteit van de gerechtelijke tussenkomst in sociale problemen.
Met dit perspectief is onze eerste doelstelling de verschuivingen te bepalen van grenzen en werkwijzen van de justitie, om hiervan de omvang, de rationaliteit en de effecten correct te kunnen evalueren. Onze tweede doelstelling is de dominante strekkingen en trends in de reacties op de evolutie in het strafrecht en de spanningen tussen deze strekkingen bloot te leggen, om hieruit conclusies te kunnen trekken over de ongelijke krachten waarmee we te maken krijgen. Aangezien de veranderingen in justitie voortkomen uit een onstabiel evenwicht tussen eisen buiten de gerechtelijke wereld (bewegingen van burgers of gebruikers, informele economische en politieke druk) en de interne standaardiserende niveaus (institutioneel, organisationeel en professioneel), zullen we vervolgens pogen het huidige evenwicht tussen deze twee polen te bepalen.
De bestudeerde "scenario's" en de methode
Verschillende scenario's die model staan voor de genoemde verschuivingen, strekkingen en spanningen werden geselecteerd op basis van objectieve criteria (verschuiving van materiële grenzen en werkwijze van de justitie, vooruitgang of achteruitgang ten opzichte van de vorige beperking van de bevoegdheden, betrokkenheid van de voornaamste actoren uit het strafrecht en verwante of concurrerende gebieden): gerechtelijke tussenkomst bij minderjarigen in gevaar alsook gerechtelijke tussenkomst op school, burenruzies, conflicten op het werk, overmatige schuldenlast, definiëring van probleemgebruiker op gebied van drugs, seksuele delinquentie en het sociale werk in de rechtspraak.
De verschillende scenario's worden eerst proefondervindelijk bestudeerd, volgens een gemeenschappelijke onderzoeksmethode van de universitaire teams die deelnemen aan dit project. Voor elk scenario wordt een groepsanalyse uitgevoerd door een twaalftal actoren die rechtstreeks tussenkomen in het beheer van probleemsituaties. Deze analyses hebben betrekking op concrete ervaringen met problemen, in het licht van de onderzoeksvragen en -hypothesen. De methode omvat een aantal streng gecodificeerde stappen: het vertellen van een ervaring (bijvoorbeeld de manier waarop een recent zeer representatief probleemgeval door de actoren behandeld werd), interpretatie van de actoren volgens een rondetafelsysteem, structureren van de overeenkomsten en verschillen in de interpretaties, problemen, normatieve implicaties en praktische vooruitzichten.
Daarna zullen deze empirische studies onderworpen worden aan transversale analyse. De resultaten van het werk van de verschillende groepen worden eerst vergeleken en gestructureerd en er wordt een samenvattende tekst opgesteld. De belangrijkste lessen worden geïllustreerd met de meest representatieve concrete voorbeelden en worden dan geanalyseerd door vier nieuwe groepen actoren en besluitnemers. Deze werken in verschillende sectoren en behoren tot de twee voornaamste taalgemeenschappen. Op die manier kunnen enerzijds de algemene strekkingen en problemen en anderzijds de mogelijkheden voor transpositie tussen sectoren van de concrete resultaten beter belicht worden.
Tenslotte worden de conclusies van deze vier groepen op hun beurt vergeleken, samengevat en voorgelegd op de afsluitende studiedag.
De partners:
Studiecentrum sociologie et Interdisciplinair seminarie voor jurudische studie van de Facultés universitaires Saint-Louis (Promotoren: Y. Cartuyvels en L. Van Campenhoudt)
Studiegroep over ethne, racisme, migraties et uitsluiting van de l'Université libre de Bruxelles (Promotor: A. Rea)
Centrum voor criminologisch onderzoek van de Université libre de Bruxelles (Promotor: Ph. Mary)
Onderzoekseenheid criminologie van de Katholieke Universiteit van Leuven (Promotor: D. Kaminski)
Aux frontières de la justice, aux marges de la société : une analyse en groupes d'acteurs et de chercheurs
De Conninck, François - Cartuyvels, Yves - Franssen, Abraham ... et al Gent : Academia Press, 2005 (PB6143)
Aux frontières de la justice, aux marges de la société. Une analyse en groupes d'acteurs et de chercheurs : résumé
Bruxelles : Politique scientifique fédérale, 2005 (SP1531)
[Om te downloaden]
Naar de grenzen van justitie, in de marges van de maatschappij. Een groepsanalyse van actoren en onderzoekers : samenvatting
Brussel : Federaal Wetenschapsbeleid, 2005 (SP1532)
[Om te downloaden]
At the frontiers of justice, on the edges of society. A social actors and researchers group analysis : summary
Brussels : Belgian Science Policy, 2005 (SP1533)
[Om te downloaden]
