Onderzoeksproject TA/00/08 (Onderzoeksactie TA)
Het groeiende belang van ICT in het leven van jongeren is de centrale onderzoeksthematiek van dit onderzoeksvoorstel. In de vrije tijd, de communicatie- en consumptiepatronen en in de opvoeding maken jongeren enthousiast gebruik van ICT. Toch komen ze ook in contact met de risico’s die ICT met zich kunnen meebrengen. Zowel de gunstige als de risicohoudende confrontaties met ICT hebben een verregaande invloed op het leven van jongeren. Zo geeft de sterke verwevenheid van ICT in het leven van jongeren aanleiding tot nieuwe communicatie- en interactiepatronen tussen jongeren onderling en eventueel met andere generaties, maar leidt dit ook tot spanningen en onzekerheden in de relatie tussen jongeren enerzijds en ouders en leerkrachten anderzijds. Dit onderzoeksvoorstel wil nagaan hoe deze processen van verandering plaatsgrijpen, hoe jongeren dit ervaren, welke mogelijkheden zich met ICT aandienen, maar ook welke risico's en gevaren hiermee verbonden zijn. Bij al deze vragen wordt van een dubbel perspectief uitgegaan: de mogelijkheden en voordelen van ICT maximaliseren en de risico's en gevaren van ICT minimaliseren.
Belangrijk uitgangspunt hierbij luidt dat de mate waarin en wijze waarop jongeren in staat zijn de mogelijkheden van ICT te benutten en de gevaren te vermijden nauw samenhangen met de digitale vaardigheden waarover zij beschikken. Internationaal onderzoek leert dat deze vaardigheden ongelijk verdeeld zijn o.a. naargelang van het geslacht en de sociaal-culturele achtergrond van de jongeren. Daarnaast bestaat er ook een intergenerationele kloof (ouders en leerkrachten) die een belangrijke impact kan hebben op het omgaan met de riskante situaties bij ICT-gebruik.
De voornaamste doelstellingen van het onderzoeksproject zijn:
- Inzicht verschaffen in de nieuwe sociale relaties die tot stand komen door het ICT-gebruik.
- Inzicht verschaffen in de risicofactoren die ICT-gebruik met zich mee kan brengen om van daaruit efficiënte instrumenten aan te reiken die alle betrokken partijen in staat stellen risico’s te herkennen.
- Beschermingsmaatregelen formuleren teneinde beleidsaanbevelingen te kunnen aanreiken.
Inzichten verkregen uit dit onderzoek zullen nauw aansluiten bij de prioritaire aandachtspunten van het federale beleid. Het onderzoeksvoorstel richt zich immers zowel op de problematiek van de informatiemaatschappij als op de problematiek van de sociale cohesie (intergenerationele kloof). Het onderzoek wil beleidsmakers de gelegenheid bieden om de problematiek in al haar facetten te beschouwen. Ook andere belanghebbende partijen, zoals jongerenwerkers, opvoeders en gezinsverenigingen zullen baat hebben bij het onderzoek in hun werk rond empowerment en welbehagen van jongeren evenals intergenerationeel begrip.
Concreet wordt in dit project het gebruik van e-mail, sms, chatboxes, gsm, online communities, websites en weblogs onderzocht. De leeftijdsgroep die bestudeerd zal worden betreft scholieren in het secundair onderwijs (12-18). Vanuit het perspectief van de jongeren zelf wordt nagedacht over mogelijkheden en gevaren van ICT, gebruik makend van twee normatief-theoretische benaderingen: het actieve gebruikersparadigma en het protectionistisch perspectief.
In een eerste onderzoeksfase zal a.d.h.v. internationaal en nationaal literatuuronderzoek het bestaande onderzoek in kaart worden gebracht om een beeld te krijgen van de mechanismen en patronen en van ICT-gebruik bij jongeren en een overzicht te krijgen van ICT-risico’s en beschermingsmaatregelen tegen die risico’s. In een tweede fase zullen een kwantitatief en kwalitatief empirisch onderzoek worden opgezet. Eerst zullen via secundaire data-analyse profielen van jonge ICT-gebruikers worden gedistilleerd. Op basis van deze profielen zullen Belgische jongeren tussen 12 en 18 jaar worden gerekruteerd via scholen uit het secundair onderwijs. Ook ouders en leerkrachten zullen via de scholen worden geselecteerd.
Om het ICT-gedrag en de digitale vaardigheden van jongeren, ouders en leerkrachten te onderzoeken zal (1) aan de hand van een dagboekonderzoek het ICT-gebruik van een panel van jongeren gedurende één jaar worden opgevolgd. Om hun ICT-gedrag ook in de diepte te analyseren zullen deze jongeren bevraagd worden via diepte-interviews. (2) Bij een sample van jongeren, ouders en leerkrachten zal een beperkte survey worden afgenomen. Aan de hand van scenario’s van risicosituaties zal worden gepeild naar het voorkomen van deze situaties, alsook naar de (mogelijke) reacties op zulke situaties. Via additionele focusgroepgesprekken zullen daarna de bevindingen van de survey verder worden uitgediept. (3) De onderzoeksresultaten zullen voorgelegd worden aan jongerenorganisaties en organisaties die zich richten op een veilig gebruik van ICT (Child Focus, Gezinsbond/Ligue des familles, OIVO-CRIOC, enz..). We beogen hier een participatorische aanpak waarbij het middenveld wordt betrokken. (4) In laatste instantie zullen beleidsaanbevelingen worden geformuleerd. De aanbevelingen die betrekking hebben op mogelijke oplossingen voor risicovolle ICT-situaties worden daarbij juridisch gekaderd.
Cyberteens, cyberrisks, cybertools. Tieners en ICT, risico's en opportuniteiten =
Cyberteens, cyberrisks, cybertools. Les teenagers et les TIC, risques et opportunités
Bauwens, Joke - Pauwels, Caroline - Lobet-Maris, Claire ... et al Gent : Academia Press, 2009 (PB6242)
[Om te downloaden]
Adolescents et la TCI : risques et défis (TIRO) : synthèse
Bruxelles : Politique scientifique fédérale, 2011 (SP2418)
[Om te downloaden]
Tieners en ICT: risico’s en uitdagingen (TIRO) : synthese
Brussel : Federaal Wetenschapsbeleid, 2011 (SP2419)
[Om te downloaden]
Teens and ICT: risks and opportunities (TIRO) : summary
Brussels : Federal Science Policy, 2011 (SP2420)
[Om te downloaden]
