Onderzoeksproject TA/00/14 (Onderzoeksactie TA)
De Europese Unie – en de politieke en sociale spelers die haar werking beïnvloeden, leiden of ten uitvoer brengen – heeft vandaag 4 grote methodes tot haar beschikking om sociale actie te voeren ten aanzien van de Lidstaten: het klassieke Europese recht (richtlijnen en verordeningen), het conventionele Europese recht dat is gegroeid uit de Sociale dialoog (de Europese akkoorden), de open coördinatiemethodes (OCM) en de financiële instrumenten (het Europees Sociaal Fonds, ESF). Deze methodes zijn heel uiteenlopend van aard en onderscheiden zich onderling onder meer door hun historiciteit – sommige gaan terug tot het begin (klassiek recht en ESF), andere dateren uit de jaren ‘90 (conventioneel recht en OCM) -, door hun juridische draagwijdte - dwingend (klassiek recht en conventioneel recht) of aansporend (OCM en ESF), distributief (ESF) of regelgevend (de drie andere) -, door de configuratie van de eraan verbonden actoren, formeel en factisch (de rol die de sociale partners vervullen, in hun nationale of Europese organisatievormen, kan bijvoorbeeld helemaal verschillen afhankelijk van de in overweging genomen instrumenten).
In verband met de europeanisering van het Belgische sociale beleid wil dit onderzoeksproject naast de klassieke vraag rond de verhouding tussen het nationale politieke systeem en het Europese politieke systeem ook ingaan op een variabele die weinig of niet aan bod komt in de bestaande literatuur over " het sociale Europa ": de kwestie van het verschil in impact op de aard van deze verhoudingen die kan voortvloeien uit het gebruik van verschillende instrumenten voor een overheidsactie inzake sociale aangelegenheden op Europees niveau. Onderling verschillend, maar deels ook verschillend van de gelijkaardige instrumenten die worden gebruikt in het nationale Belgische politieke bestel.
Het netwerk wil de kwestie van de europeanisering van het huidige sociale beleid van België behandelen via een analyse van de gebruikswijzen, die hypothetisch gesproken potentieel specifiek zijn, van elk van de 4 instrumenten voor het opzetten van een overheidsactie in sociale aangelegenheden op Europees niveau, en willen deze analyse uitvoeren in het kader van 4 grote thema’s die vallen onder de huidige actie van de EU op sociaal gebied: werkgelegenheid, sociale insluiting, voorlichting en raadpleging van werknemers, en de gelijkheid van mannen en vrouwen.
Het centrale doel is na te gaan of er beduidende verschillen bestaan in de wijze en inhoud van een overheidsactie die is opgezet op Europees niveau en "ontvangen" op nationaal niveau, voor elk van de 4 gekozen thema’s, naargelang deze actie verloopt via het kanaal van het klassieke Europese recht, het conventionele Europese recht, de OCM of het ESF. Bij het nastreven van dit doel zullen wij uiteraard niet nalaten ons ook vragen te stellen rond de gedeeltelijke geledingen en de algemene coherentie die zouden kunnen blijken uit het gebruik dat van elk van deze instrumenten wordt gemaakt in verband met elk van deze thema’s.
Bij de behandeling van de kwestie van de europeanisering van het Belgische sociale beleid zal het erom gaan niet alleen de impact op het nationale sociale beleid van de overheidsactie op sociaal gebied die uitgaat van het Europese niveau duidelijk aan te tonen, maar ook hoe de politieke initiatieven op sociaal gebied op nationaal en Europees niveau gelijktijdig evolueren. Als alleen aandacht wordt besteed aan de europeaniseringsverschijnselen, bestaat immers het risico dat de invloed van de actie die voortvloeit uit dit machtsniveau, wordt overschat ten nadele van de " endogene " nationale ontwikkelingen of van deze die zijn beïnvloed door de actie die uitgaat van andere internationale instellingen (OESO, IMF, IAO, Raad van Europa, enz). Deze uiteenlopende vormen van " exogene " druk kunnen een verschillende invloed hebben, want zij worden gefilterd door de nationale politieke dynamismen en politieke veranderingen. Het netwerk zal niet alleen analyseren hoe het Europese niveau (en de andere arena’s) de interne ontwikkelingen beïnvloeden, maar ook hoe deze invloeden zich uiten in retroacties die willen ingrijpen op Europees niveau (en in de andere arena’s).
Evenzo moet een te sectorale analyse van het probleem worden vermeden, om te voorkomen dat het Europese sociale beleid en de impact ervan op het nationale sociale beleid los komen te staan van de andere beleidslijnen van de EU, onder meer op economisch gebied (macro-economische convergentie, muntunie, interne markt, grote krachtlijnen van het economische beleid…). Daartoe zullen wij ons inspannen om bij de keuze en de verwerking van de casestudy’s de kwestie van het verband tussen de op sociaal en economisch gebied gevoerde acties op Europees niveau en op nationaal niveau te integreren.
Om de algemene vraagstelling tot een goed einde te brengen, zal het netwerk een beperkt aantal casestudy’s selecteren (wij mikken op 2 tot 4, per instrument). De keuze zal gebeuren op basis van hun potentiële vermogen om ons informatie te verstrekken over de wijze waarop een Europese overheidsactie op sociaal gebied tot stand komt, hypothetisch gesproken op specifieke wijze, via elk van de 4 eerder aangehaalde instrumenten, in verhouding tot de 4 grote gekozen thema’s.
L'Europe en Belgique, la Belgique dans l'Europe : configuration et appropriation des politiques sociales = Europa in België, België in Europa : sociaal beleid als tweerichtingsverkeer
Vanhercke, Bart - Verschraegen, Gert - Van Gehuchten, Pierre-Paul ... et al Gent : Academia Press, 2011 (PB6271)
[Om te downloaden]
