Onderzoeksproject TA/00/15 (Onderzoeksactie TA)
De socio-economische ongelijkheden in gezondheid vormen een belangrijke uitdaging voor volksgezondheid. Men weet al lang dat gezondheid, morbiditeit, beperkingen en mortaliteit aan sociale patronen gelinkt zijn. Verscheidene epidemiologische studies tonen telkens opnieuw aan dat individuen met lagere socio-economische status een slechtere gezondheid, een hoger mortaliteitscijfer, een risicovollere levensstijl en slechter preventief gedrag vertonen. Dergelijke verschillen, vaak socio-economische ongelijkheden in gezondheid (SIH) genoemd, zijn waargenomen in de meeste Europese landen (Mackenbach, 2004). België vormt daarop geen uitzondering. Recent onderzoek heeft ongelijkheden aangetoond in mortaliteit (Deboosere, 2002; Lorant, 2001), in morbiditeit en levensverwachting zonder beperkingen (Bossuyt, 2004), in geestelijke gezondheid (Lorant, 2002) en in gezondheidszorg (Van der Heyden, 2003). Er werd vastgesteld dat aan gezondheid gerelateerd gedrag tot socio-economische ongelijkheden in mortaliteit en morbiditeit bijdraagt.
Het verminderen van ongelijkheden in schadelijke levensstijlen zoals roken, drinken en overgewicht en in gezondheidsbevorderende levensstijlen zoals fysieke activiteit, is essentieel in eender welke algemene strategie om ongelijkheden in gezondheid te verminderen. Een gezondheidsbevorderend beleid en acties om schadelijk gedrag te verminderen, vergroten en versterken echter vaak de gezondheidskloof in plaats van ze te overbruggen omwille van verschillen in toegang en gebruik tussen sociale groepen. Verder is het belang van individuele factoren onzeker omdat dat waarschijnlijk per geslacht verschilt en sterk aan verandering in de tijd onderhevig is. De meeste studies die de selectie- en de causale hypothese van sociale ongelijkheid in gezondheid evalueren, verkiezen laatstgenoemde, maar zijn vaak beperkt geldig door het gebruik van onveranderlijke sociale classificatie (onderwijs). Recent onderzoek van contextuele factoren heeft het nauwe perspectief dat enkel sociale achterstand belichtte, verbreed en vijf soorten contextuele factoren met een invloed op de gezondheid geïdentificeerd: fysieke eigenschappen zoals de kwaliteit van lucht en water; openbare diensten om individuen in hun dagelijks leven te ondersteunen; fatsoenlijke huisvesting; socioculturele eigenschappen en, ten slotte, de reputatie van de omgeving (Macintyre, 2002).
Het project concentreert zich daarom op het begrip van de determinanten van gezondheidsongelijkheden om de basis te versterken voor de ontwikkeling van systematische en uitvoerige beleidsstrategieën om gezondheidsongelijkheden aan te pakken. De algemene doelstelling van het project is (1) de omvang en de tijdstrend van sociale gezondheidsongelijkheden en van schadelijk en gezondheidsbevorderend gedrag te beschrijven; (2) om het effect van individuele factoren (sociale ongelijkheden in levensstijl (SIL), blootstelling op het werk, familiestructuur) en macrosociale factoren (sociaal kapitaal, urbanisatie van woonomgeving) op de sociale ongelijkheden in gezondheid te analyseren.
Doelstelling 1: Beschrijving van de sociale ongelijkheden in gezondheid, mortaliteit en levensverwachting zonder beperkingen (DFLE) en de evaluatie van differentiële compressie/uitbreiding van DFLE per sociale positie in de tijd. Meer bepaald is het de bedoeling om:
- het effect van de sociale positie op mortaliteit, op subjectieve gezondheid, chronische morbiditeit en beperkingen te bepalen;
- te bepalen of het effect van levensstijlen op mortaliteit onafhankelijk is van de sociale positie en of het homogeen over de sociale ladder verdeeld is;
- de sociale kloof in levensverwachting en levensverwachting zonder beperking te schatten;
- de tijdstrend in de en levensverwachting zonder beperking volgens socio-economische positie te bestuderen.
Doelstelling 2: Analyse van sociale ongelijkheden in gezondheid in relatie tot de longitudinale veranderingen van de sociale positie tussen 1991 en 2001 door de follow-up van de steekproef van de volkstelling 1991 en studie van het longitudinale effect van de (veranderende) sociale positie op gezondheid en levensstijl.
Doelstelling 3: Het effect van macrofactoren op de sociale ongelijkheid in gezondheid en mortaliteit te bestuderen.
Doelstelling 4: Evaluatie van de tijdstrend in de associatie tussen de sociale ongelijkheid in gezondheid en de sociale ongelijkheid in levensstijl.
In het project worden bestaande gegevensbestanden gebruikt:
• Volkstellingsgegevens van 1991 en 2001
• Panelstudie van huishoudens 1992 – 2002
• Nationale mortaliteitsgegevensbank: volkstellingsgevens met 5 jaar mortaliteits opvolging
• Gezondheidsenquête (HIS) 1997, 2001 en 2004
• Mortaliteit HIS (1997, 2001 met opvolging tot 2006).
Het onderzoeksvoorstel zal de beleidsverantwoordelijken en de betrokkenen helpen in het ontwikkelen en evalueren van beleidsinstrumenten erop gericht sociale ongelijkheden in gezondheid te verminderen, zoals bijvoorbeeld:
• Het project zal de omvang van de sociale ongelijkheden in gezondheid en in aan gezondheid verwant gedrag beschrijven. Het zal de evolutie van deze ongelijkheden in de tijd beschrijven en informatie verstrekken over de relatie tussen de evolutie van ongelijkheden in levensstijlen en sociale ongelijkheden in gezondheid.
• Door de analytische benadering zal het project mechanismen identificeren met een rechtstreeks en intermediair effect op de sociale ongelijkheden in gezondheid. Het project is vooral gericht op het effect van de sociale ongelijkheden in levensstijlen op de sociale ongelijkheden in gezondheid.
• Het gebruik van longitudinale gegevens en de schatting van tijdstrends maakt het mogelijk om strategieën te identificeren die een invloed op de sociale ongelijkheden kunnen hebben. Het project is vooral gericht op de observatie dat de aanpak van gedrag dat schadelijk is voor de gezondheid of gezondheidsbevorderend gedrag de gezondheidskloof tussen sociale groepen niet overbrugt, maar zelfs verbreedt.
• De Belgische bevolking veroudert en de levensverwachting blijft stijgen. Maar deze verhoging van het aantal jaren kan verschillen van sociale groep tot sociale groep. Verder kan de verdeling van deze jaren in jaren in goede of slechte gezondheid verschillend zijn. Omdat de levensverwachting en de levensverwachting zonder beperking in jaren worden uitgedrukt, kunnen de resultaten van de tijdstrend gemakkelijk door beleidsverantwoordelijken begrepen worden. Het vaststellen van een uiteenlopende evolutie zal gezondheidsongelijkheden een plaats bovenaan de agenda bezorgen.
Referenties:
• Bossuyt N, Van Oyen H. Health expectancy by socio-economic gradient in Belgium (Gezondheidsverwachting volgens socio-economisch gradiënt in België). (108), 1-86. 2001. Brussels, National Institute of Statistics. Statistical Studies (Statistische Studiën).
• Bossuyt N, Gadeyne S, Deboosere P, Van Oyen H. Socio-economic inequalities in healthy expectancy in Belgium. Public Health 2004;118:3-10.
• Deboosere P, Gadeyne S. Life expectancy and probability of death by gender, region and educational attainment in Belgium 1991-96 (Levensverwachting en sterftekansen naar geslacht, gewest en onderwijsniveau in België, 1991-96). Bevolking en Gezin 2002;31:47-73.
• Lorant V, Thomas I, Deliège D, et al. Deprivation and mortality: implication of spatial autocorrelation. Social Science and Medicine 2001;53:1711-9.
• Lorant V, Boland B, Humblet P, et al. Equity in prevention and health care. Journal of Epidemiology and Community Health 2002;56:510-6
• Macintyre S, Ellaway A, Cummins S. Place effects on health: how can we conceptualise, operationalise and measure them? Sci Med 2002;55:125-39
• Mackenbach JP, Huisman M, Andersen O, et al. Inequalities in lung cancer mortality by the educational level in 10 European populations. European Journal of Cancer 2004;40:126-35.
Les inégalités sociales de santé en Belgique : rapport final
Van Oyen, Herman - Deboosere, Patrick - Lorant, Vincent ... et al Gent : Academia Press, 2011 (PB6268)
[Om te downloaden]
Sociale ongelijkheden in gezondheid in België : eindrapport
Van Oyen, Herman - Deboosere, Patrick - Lorant, Vincent ... et al Gent : Academia Press, 2011 (PB6269)
[Om te downloaden]
Réduire les inégalités socio-économiques en santé en Belgique (TAHIB) : résumé
Bruxelles : Politique scientifique fédérale, 2010 (SP2166)
[Om te downloaden]
Aanpak van ongelijkheid in gezondheid in België (TAHIB) : samenvatting
Brussel : Federaal Wetenschapsbeleid, 2010 (SP2167)
[Om te downloaden]
Tackling health inequality in Belgium (TAHIB) : summary
Brussels : Federal Science Policy, 2010 (SP2168)
[Om te downloaden]
