Onderzoeksproject TA/00/17 (Onderzoeksactie TA)
Binnen het vakgebied Niet-Westers Recht wordt een nieuw driejarig project uitgevoerd van 2008-2010, met name een beleidsondersteunend onderzoek naar traditioneel recht in de context van rechts- en justititiële ontwikkelingshulp (na conflict) in Afrika.
Probleemstelling :
Externe actoren (zowel staten als gouvernementele en niet-gouvernementele organisaties) hebben een cruciale rol te vervullen in post-conflict reconstructie in sub-Sahara Afrika. Bij deze reconstructie na conflicten is justitie een belangrijke component, in dubbel opzicht. Enerzijds is er behoefte aan een vorm van transitionele justitie voor de gepleegde misdaden en mensenrechtenschendingen (naar het verleden toe). Anderzijds moet de rechtsstaat worden hersteld (met het oog op de toekomst). In beide contexten worden externe actoren geconfronteerd met het feit dat traditionele justitiemechanismen een belangrijke rol spelen in de Afrikaanse samenleving, zowel binnen het formele rechtssysteem als daarbuiten. Het bestaan en de rol van traditionele justitie kan externe interventies met betrekking tot reconstructie van de rechtsstaat bemoeilijken of juist vergemakkelijken.
Volgende vragen staan centraal in deze onderzoekslijn:
- Wat zijn de visie en het beleid van externe actoren op traditionele justitie in het kader van internationale steun aan rechtstaatsopbouw en transitionele justitie, welke projecten en programma’s werden gesteund en welke lessen kunnen daaruit getrokken worden ?
- Wat zijn de doelstellingen van traditionele justitie en hoe verhouden die zich tot de doelstellingen van een democratische rechtstaat en van transitionele justitie ?
- Hoe kan traditioneel recht bijdragen tot de opbouw van democratische rechtsstaten in Afrika en hun legitimiteit en efficiëntie verhogen ?
- Wat is de plaats van traditionele justitiemechanismen in het geheel van transitionele justitiemechanismen en de verwerking van het verleden?
- Wat is het spanningsveld tussen Afrikaans traditionele justitiemechanismen en mensenrechten (in het bijzonder rechten van vrouwen en kinderen) en hoe kunnen zij beter op elkaar worden afgestemd ?
De genderdimensie neemt een vooraanstaande plaats in dit project. Vrouwen spelen een centrale rol in de wederopbouw van samenlevingen na een conflict. Bovendien zijn het de vrouwen die op een gender-specifieke manier, in bijzonder door seksueel geweld, het slachtoffer zijn van gewapende conflicten. Daarenboven zullen genderthema’s centraal staan in dit onderzoek, vanwege de uitdagingen vanuit vrouwenrechten ten aanzien van traditioneel recht.
Methodologie :
De vooropgestelde methodologie bestaat uit volgende componenten : literatuuronderzoek, case-studies, interviews en focus-groep discussies.
De eerste fase van het onderzoek behelst een literatuurstudie met bijzondere aandacht voor ‘grijze literatuur’ geproduceerd door de externe actoren (vb. programmabeschrijvingen, evaluaties, interne analyses van hulporganisaties en overheden). Op basis van dit literatuuronderzoek wordt een status questionis opgemaakt.
Vervolgens zullen drie gevalstudies worden geselecteerd voor diepgaande terreinonderzoeken via interviews en geregelde focus-groep discussies met de sleutelactoren (nationale en internationale beleidsmakers, internationale en niet-gouvernementele organisaties, alsook de begunstigden van internationale projecten in de rechts- en justitiële sector, i.e. de rechtsonderhorige burgers). Met het oog op de genderdimensie van het onderzoek zullen vertegenwoordigers van vrouwenorganisaties en tradionele vrouwengroeperingen, alsook vrouwelijke slachtoffers van internationale misdaden en mensenrechtenschendingen deel uitmaken van de groep van referentiepersonen uit de case studies. Door het nauw betrekken van de sleutelactoren worden potentiële eindgebruikers van de onderzoekresultaten van meet af aan in de analyses betrokken.
Onderzoeksresultaten zullen worden medegedeeld aan het bredere publiek op verschillende momenten, waaronder een Forum in Kaapstad en een internationale eindseminarie in Brussel. De betrokkenheid van de Zuid-Afrikaanse partner zal aanzienlijk bijdragen tot de verspreiding van de onderzoeksresultaten in Afrika zelf – eens te meer een gelegenheid tot het betrekken van Afrikaanse burgers.
Output :
De doelstelling van het onderzoek is tweeledig : enerzijds zal het bijdragen tot de wetenschappelijke kennis van de rol en het belang van traditionele justitie bij rechtstaatsopbouw en transitionele justitie; anderzijds wil het eindrapport bijdragen tot beleidsvoorbereiding inzake rechts- en justitiële ontwikkelingssamenwerking. Naast het in kaart brengen van bestaand beleid en praktijken van externe actoren met betrekking tot traditionele justitie (‘mapping’), zal het een overzicht van geleerde lessen en alternatieve benaderingswijzen bevatten, alsook beleidsadvies voor toekomstige interventies (‘best practices’, ‘roadmap’, caveats). Het eindrapport zal worden voorgesteld aan de eindgebruikers en grondig met hen worden besproken.
Grote internationale donoren zoals de Wereldbank en UNDP hebben erop gewezen dat het van wezenlijk belang is voor internationale actoren om traditioneel recht niet te negeren bij het implementeren van internationale programma’s (zie o.m. het Wereldbank-rapport “Customary Law and Policy reform: Engaging with the Plurality of Justice Systems” (2005)). De producten van het onderzoek kunnen nuttig worden gebruikt door alle actoren betrokken in programma’s van rechtstaatsopbouw en transitionele justitie, zoals de nationale regeringen en andere actoren van de betrokken Afrikaanse staten, internationale instellingen zoals OESO/DAC, de Wereldbank, de Europese Commissie of de Verenigde Naties, alsook donoren en gespecialiseerde niet-gouvernementele organisaties.
Het verbeteren van de efficiëntie van de interventies van externe actoren (in het omgaan met het verleden en met de toekomst) zal in sub-Sahara Afrika uiteindelijk bijdragen tot het versterken van de rechtsstaat, het verwerken van het verleden en daardoor tot duurzame vrede en ontwikkeling in post-conflictsamenlevingen.
Le droit traditionel dans le contexte de la coopération au développement dans le secteur du droit et de la justice dans les pays post-conflits en Afrique (AFTRALAW) : synthèse
Bruxelles : Politique scientifique fédérale, 2011 (SP2430)
[Om te downloaden]
Omgaan met traditioneel recht in de context van rechts- en justititiële ontwikkelingssamenwerking (na conflict) in Afrika (AFTRALAW) : synthese
Brussel : Federaal Wetenschapsbeleid, 2011 (SP2431)
[Om te downloaden]
Adressing Traditional Law in Post-Conflict Judicial and Legal Development Aid in Sub-Sahara Africa (AFTRALAW) : summary
Brussels : Federal Science Policy, 2011 (SP2432)
[Om te downloaden]
