Onderzoeksproject TA/00/33 (Onderzoeksactie TA)
Achtergrond
In de laatste decennia is de aard van het werk grondig veranderd. Terwijl de klassieke risicofactoren op het werk aanwezig blijven, zijn er nieuwe risico’s ontstaan die stress en een toenemende werkbelasting met zich mee brengen. Ondermeer (1) psychosociale risicofactoren, die het gevolg zijn van veranderingen in de werkorganisatie, en die betrekking hebben op zowel de voordelen (flexibele werkschema’s) als op de nadelen (intensiteit van het werk) van flexibiliteit: ongebruikelijke werkuren, niet-traditionele werkplaatsen (thuiswerk) en onzekerheid op het werk; (2) de toenemende moeilijkheid om werksituaties af te stemmen op situaties buiten het werk door toedoen van organisatorische veranderingen en de gewenste flexibiliteit, wat mogelijks aanleiding geeft tot een onevenwicht tussen werk en privé-leven. (3) stressgebonden factoren: wanverhouding tussen inzet en beloning, agressie en geweld door patiënten en hun familieleden en pesterijen door leidinggevenden en collega’s.
Mede door deze nieuwe factoren is de problematiek van welzijn op het werk complexer geworden. De toenemende psychosociale risicofactoren kunnen de mentale en lichamelijke gezondheid en het werkvermogen (work ability) beïnvloeden en het verlaten van de arbeidsmarkt bespoedigen. De gezondheid van de werknemers wordt niet alleen beïnvloed door professionele risico’s, maar ook door een verschil in kwetsbaarheid. Dit verschil wordt bepaald door persoonlijke en sociale kenmerken van de werknemer, met name geslacht, leeftijd en opleidingsniveau.
Algemene doelstelling
Het is de betrachting van het project WOQUAL om de impact van nieuwe risico’s en de invloed van de verschillen in kwetsbaarheid op de gezondheid van werknemers beter te begrijpen. Om in een later stadium dan te komen tot methodische en verstaanbare beleidsstrategieën, die toelaten om de gezondheid en het werkvermogen van de werknemers te verbeteren.
Specifieke doelstellingen
(1)Het onderzoeken van de aard van de klassieke en de nieuwe risico’s - fysieke en psychosociale- en van hun interactie in functie van de sector (ziekenhuis, rusthuis, thuiszorg), de leeftijd, het geslacht en het opleidingsniveau.
(2)Het identificeren van het effect van deze risico’s op de mentale en fysieke gezondheid, op het werkvermogen (work ability) en op het vroegtijdig verlaten van het beroep/ de organisatie, in functie van de sector, de leeftijd, het geslacht en het opleidingsniveau.
(3)Het identificeren van kwetsbare groepen d.m.v. het vergelijken, gedurende één jaar follow-up, van de evolutie van de gezondheid van werknemers volgens de graad van blootstelling aan deze risico’s.
(4)Het vergelijken van de werkgeschiktheid en het werkvermogen (work ability) tussen “stayers” (zij die in de job blijven) en “leavers” (zij die van job veranderen of gestopt zijn met werken) tijdens één jaar follow-up.
Methodologie
Het project WOQUAL is een longitudinale studie (1 jaar follow-up), die gebruik maakt van de Belgische gegevens uit de Europese NEXT-Study (Nurses Early Exit, http://www.next.uni-wuppertal.de/). Een totaal van 4257 Belgische verpleegkundigen, uit 28 verschillende instellingen –ziekenhuizen, rusthuizen en thuiszorg-, uit Brussel, Vlaanderen en Wallonië, hebben deelgenomen aan deze studie. In totaal dienden ze 1 tot 3 vragenlijsten in te vullen: Q0: basisvragenlijst gestuurd aan alle verpleegkundigen, ongeacht de instelling; Q12: evaluatie van de “stayers”, één jaar na Q0; Qex gestuurd naar de verpleegkundigen die de job verlaten hebben in het jaar na Q0 en, Qex12 : gestuurd naar de verpleegkundigen die de job verlaten hebben, een jaar na Qex. De vragenlijsten zijn opgebouwd uit gevalideerde schalen oa. burnout, werk-familieconflict (Netemeyer et al 1996), onevenwicht tussen inzet-beloning (Siegrist et al, 1996), werkbekwaamheidsindex (Tuomi en Ilmarinen, 1991), SF-12 (Ware et al, 1998). De databank bevat eveneens gedetailleerde informatie over werkschema’s, jobtevredenheid, interpersoonlijke relaties en de verpleegkundige organisatie. De studieopzet maakt een longitudinale analyse mogelijk doordat de verschillende vragenlijsten, afkomstig van één individu, gematcht kunnen worden.
WOQUAL biedt de gelegenheid om (1) de expertise van arbeidspsychologen, arbeidsgeneesheren en onderzoekers van volksgezondheid samen te brengen binnen één project. (2) de invloed van identificeerbare risico’s op de gezondheid van werknemers te onderzoeken over een bepaalde periode, waarbij de focus ligt op verpleegkundigen die werkzaam zijn binnen ziekenhuizen, rusthuizen en de thuiszorg.
Verwachte resultaten
De verwachte resultaten omvatten (1) identificatie van nieuwe risico’s; (2) identificatie van kwetsbare groepen (vrouwen/mannen, jongere/oudere werknemers, laag opgeleiden/hoogopgeleiden); (3) nieuwe inzichten betreffende de effecten van fysieke en psychosociale risico’s op de fysieke en mentale gezondheid van werknemers, in functie van hun kwetsbaarheid. De evaluatie van deze effecten kan als basis dienen om op gerichte wijze de gezondheid en het welzijn op het werk positief te beïnvloeden met als doel het werkvermogen (work ability) en werkgeschiktheid (employability) te behouden en/of te verbeteren. Wetenschappelijke en vakgebonden publicaties (ten minste één van elke soort/partner) maken het resultaat van dit project uit.
