Onderzoeksproject TA/00/35 (Onderzoeksactie TA)
Onderzoeksproblematiek
Hoe gelijke kansen bevorderen? Is de EU (steevast) een hefboom? Of verhoogt ze (soms) enkel de administratieve last en is ze bijgevolg eerder een hindernis om tot komen tot gelijke kansen? Sinds het midden van de jaren negentig wordt er vooral een gender mainstreamingsbeleid gevoerd om gelijke kansen te realiseren. Het gelijke-kansenbeleid bewandelt zodoende twee pistes bestaande uit gender mainstreaming en een doelgroepenbeleid. Na een decennium gender mainstreaming wordt een eerder negatieve balans opgemaakt: gender mainstreaming werpt niet de verhoopte vruchten af. Verklaringen hiervoor worden gezocht in ongunstige contextfactoren en in overspannen verwachtingen ten aanzien van gender mainstreaming. Voorliggend onderzoeksvoorstel wil bijdragen tot het verklaren van deze ongunstige balans inzake gelijke-kansenbeleid en inzake gender mainstreaming in het bijzonder. Het wil onderzoeken in welke mate het Europese sociaal beleid, dat een aanzienlijke impact heeft op het sociaal beleid van haar lidstaten, zelf de performantie van de lidstaten, in casu België, in het realiseren van gelijke kansen bepaalt. Voorliggend onderzoek buigt zich dus over de aard van die impact. Hierbij wordt een tweeledige hypothese gehanteerd die stelt dat i) het Europese gelijke-kansenbeleid zelf eerder op formalistisch in plaats van op substantieel gelijke-kansenbeleid aanstuurt, vooral door de toenemende nadruk op ‘New Public Management’-praktijken en het aanwenden van ‘zachte’ instrumenten in gender mainstreamingsbeleid; en dat ii) lidstaten geneigd zijn deze formalistische vereisten eerder minimalistisch te implementeren.
Methodologie
Het onderzoek omvat vijf fasen:
Tijdens de eerste fase wordt een instrument ontwikkeld dat het formalistische en/of substantiële gehalte van het (Belgische) gelijke-kansenbeleid meet. Parallel daaraan wordt er op basis van een literatuurstudie een inventaris opgemaakt van variabelen die potentieel het formalistische/substantiële karakter van het gelijke-kansenbeleid verklaren.
Tijdens de tweede fase wordt een gedetailleerd overzicht opgesteld van het Belgische gelijke-kansenbeleid sinds 1995, een keerpunt in het gelijke-kansenbeleid. Dat overzicht bevat tevens een classificatie van de onderdelen van het Belgische gelijke-kansenbeleid aan de hand van het meetinstrument.
De derde fase bestaat uit een selectie van meest verschillende cases uit het overzicht van het Belgische gelijke-kansenbeleid.
De vierde fase bestaat uit een diepte-onderzoek naar de verklaringen voor het formalistische en substantiële gehalte van het Belgische gelijke-kansenbeleid en naar de waarde van de eerder geïnventariseerde verklaringen in deze context. Voor de case-studies zullen sleutelpersonen (politici en ambtenaren) geïnterviewd worden over de relatie tussen de verklarende variabelen en het formalistische of substantiële gelijke-kansenbeleid.
In de vijfde fase tenslotte vinden feedback focusgroepen plaats tijdens dewelke de conclusies van de interviews worden voorgelegd en besproken met Belgische en Europese sleutelfiguren (inclusief wetenschappelijke experten en afgevaardigden van het middenveld). De foucusgroepen, die zowel dienen om de onderzoeksresultaten te verspreiden als om ze te controleren, hebben betrekking op verschillende cases om zodoende de validiteit van de conclusies te vergroten
Verwachte resultaten
De verwachte resultaten en meerwaarde van dit project situeren zich op drie vlakken, met name de samenleving in het algemeen, het beleidvormingsproces en de (inter)nationale wetenschappelijke gemeenschap.
i) Wetenschappelijke resultaten en meerwaarde. Het project wil de kennis over het Belgische gelijke-kansenbeleid vergroten en, in tweede orde, ook inzake het Europese gelijke-kansenbeleid. Het project genereert volgende resultaten: a) een stand van zaken betreffende het Belgische gelijke-kansenbeleid en de mate waarin het tegemoet komt aan de vereisten geformuleerd door het Europese gelijke-kansenbeleid; dit overzicht bevat tevens informatie over de terzake meest succesvolle beleidsdomeinen en de beleidsinstrumenten en –technieken die aangereikt werden vanuit het supranationale niveau en die met succes toegepast werden in de Belgische context; b) een instrument om te meten in welke mate beleid voldoet aan formele dan wel substantiële beleidsdoelen; c) inzichten in de verklaringen voor het al dan niet tegemoet komen aan de formele beleidsdoelen en voor het potentieel aan beleidsperformantie in een meerlagige bestuurssetting; d) een indirecte evaluatie van het Europese gelijke-kansenbeleid. Deze onderzoeksresultaten zijn niet enkel voor de nationale wetenschappelijke gemeenschap relevant, maar betekenen ook een meerwaarde voor internationale wetenschappelijke fora.
Ii) Resultaten en meerwaarde voor het beleid. Het project is van nut voor het beleidsproces en voor beleidsmakers. Het meetinstrument, het verklarend model en de onderzoeksresultaten verschaffen hen de hulpmiddelen om de aard van het gelijke-kansenbeleid te duiden, een model dat aangeeft en verduidelijkt wat deze specifieke uitkomst heeft voortgebracht en advies over hoe de beleidsomstandigheden kunnen verbeterd worden en welke strategieën toegepast kunnen worden om via beleid gelijkheid tot stand te brengen. Verder zal het onderzoek ook indirect het Europese gelijke-kansenbeleid evalueren en aangeven welke veranderingen er op dat beleidsniveau in een verbetering in het gelijke-kansenbeleid kunnen resulteren.
iii) De maatschappelijke resultaten en meerwaarde. De overkoepelende doelstelling van het onderzoeksproject is een bijdrage leveren tot een eerlijkere en rechtvaardigere samenleving door het vergroten van gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Het onderzoek zal ondermeer aangeven hoe de politieke en de beleidscontext in het gelijke-kansendomein gewijzigd kunnen worden opdat het beleid sterker gelijke kansen bevordert.
