Onderzoeksproject TA/00/38 (Onderzoeksactie TA)
Probleemstelling
De Belgische samenleving wordt steeds multicultureler. Dit confronteert de staat en haar instellingen met de uitdaging van officieus rechtspluralisme, dat wil zeggen het bestaan (naast het statelijke rechtssysteem), van niet statelijke normatieve kaders en mechanismen voor conflictbeslechting die gebaseerd zijn op culturele en/of religieuze tradities. De kernmerken van dit fenomeen zijn nochtans niet, of niet voldoende, gedocumenteerd. Dit onderzoek zal zowel de omvang van deze praktijken beschrijven alsook hun potentieel belang binnen gemeenschappen met een migranten achtergrond. Op basis hiervan zal dit onderzoek een vergelijkend kader ontwikkelen om te evalueren de mate waarin deze gemeenschappen een beroep doen op het Belgische statelijke recht, op niet-statelijk recht, of op het statelijke recht van het land van oorsprong. Het onderzoek zal enerzijds deze normatieve kaders en niet-statelijke fora voor conflictbeslechting toetsen aan het kader van de universele rechten van de mens. Anderzijds zal het analyseren in hoeverre de staat rechts- en normatieve diversiteit een plaats moet geven als dimensie van minderhedenrechten om processen van integratie en inclusie en het tot stand komen van sociale cohesie te vergemakkelijken.
Doelstellingen
Het project zal het huidige gebrek aan empirische kennis over officieuze rechtspraktijken van significante migrantenpopulaties in Brussel, Wallonië en Vlaanderen invullen, waaronder de Marokkaanse, Turkse, Congolese, Pakistaanse en Roma gemeenschappen. Op basis hiervan zal een comparatief kader tot stand komen waarbinnen kan worden beoordeeld in hoeverre deze gemeenschappen zich richten tot het Belgische gerecht, eigen niet-statelijke fora of statelijke fora in hun land van herkomst. Het onderzoek is erop gericht een beter begrip tot stand te brengen van de ‘paden naar niet-statelijke rechtsvinding’ en deze rechtspraktijken te toetsen aan het kader van het rechts- en normatief kader van de mensenrechten. Van daaruit zal worden onderzocht hoe mogelijke spanningsvelden tussen deze rechtspraktijken enerzijds en het kader van de mensenrechten anderzijds kunnen worden aangepakt en of en hoe rechtsdiversiteit een rol kan spelen als een dimensie van het integratiebeleid.
Methodologie
Naast literatuurstudie, zal de dataverzameling gebeuren via veldwerk. Teneinde de rechtspraktijken van gemeenschappen met een migranten achtergrond vanuit een ‘emic’ standpunt te begrijpen, (rechts-)antropologische technieken en methoden zullen aangewend worden, waaronder semi-gestructureerde interviews focusgroep discussies met leden van migrantengemeenschappen en verstrekkers van niet-statelijk recht, extended case method en participerende observatie van sessies van niet-statelijke conflictbeslechting binnen de migrantengemeenschappen. Een ‘mid-term’ conferentie zal toelaten om de empirische data te bediscussiëren met statelijke en niet-statelijke belanghebbenden.
Verwachte resultaten en producten
Het literatuuronderzoek en het veldwerk leiden tot identificatie van: (1) officieuze rechtspraktijken per gemeenschap, (2) een vergelijkende analyse van de data onder de verschillende gemeenschappen, (3) een analyse van het belang van niet-statelijke fora in vergelijking met Belgische of andere statelijke fora, (4) een discussie over mogelijke spanningsvelden met (mensen)rechten alsook mogelijke strategieën om ze aan te pakken, (5) a discussie van het huidige beleid t.o.v. officieus rechtspluralisme in Belgie, (6) een analyse van alternatieven.
Ten slotte zal een eindconferentie georganiseerd worden om de onderzoeksresultaten bekend te maken bij Belgische, Europese en internationale beleidsmakers, vertegenwoordigers van migrantenpopulaties en hun zelforganisaties, NGO’s, andere geïnteresseerde derden en het brede publiek. Academici die onderzoek verrichten in dit domein in andere Europese landen zullen ook presentaties geven tijdens de eindconferentie.
