BRUSSEL, 29/08/2024 - Wat hebben de weersvoorspellingen, de dinosauriërs van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, het wifinetwerk van alle Belgische universiteiten (eduroam voor de kenners), de windmolens in de Noordzee en de restauratie van het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck met elkaar gemeen?

Het zijn allemaal diensten aan de bevolking en een schat aan erfgoed die vallen onder het federaal Wetenschapsbeleid. Als belangrijke steunpilaar voor het onderzoek in ons land, is de POD Wetenschapsbeleid (Belspo) een echte motor van verandering en vooruitgang in de samenleving. De tien federale wetenschappelijke instellingen (FWI) en Belnet, samen met hun centrale administratie Belspo, stimuleren en voeren baanbrekend, interdisciplinair onderzoek en valoriseren een uitzonderlijk rijke erfgoedverzameling bestaande uit miljoenen stukken die vaak uniek en wereldwijd gerenommeerd zijn. De federale musea verwelkomen 1,5 miljoen bezoekers per jaar, waaronder tal van kinderen en jongeren. Ze zijn van grote toegevoegde waarde voor de opwaardering van het STEAM-onderzoek bij jongeren en als culturele trekpleister vergroten ze de aantrekkingskracht en uitstraling van het hele land.

Het departement produceert ook permanent tal van data die ons bijvoorbeeld leren hoe het klimaat zich ontwikkelt en wat de gevolgen van de klimaatverandering voor ons land zullen zijn, of de mens verantwoordelijk is voor aardbevingen, en of dieren- of plantensoorten verdwijnen dan wel of ze, omgekeerd, invasieve soorten zijn. Dit soort van data en informatie zijn in tijden van fake news en op een moment waarop een genuanceerd maatschappelijk debat niet evident is, van kritiek belang.

In 2024 bedraagt het budget van de POD Wetenschapsbeleid 630 miljoen euro. Daarvan gaan meer dan 250 miljoen naar het Europees Ruimteagentschap (ESA). Dit financieringsmechanisme garandeert een rendement op investering in de Belgische lucht- en ruimtevaartsector, bestaande uit ondermeer industriële paradepaardjes en ambitieuze start-ups die bijvoorbeeld meewerken aan de bouw van enkele technische onderdelen voor de nieuwe Ariane 6-raket. Voor elke in het ESA geïnvesteerde euro vloeit 4,35 euro terug naar Belgische bedrijven en worden er meer dan 3.500 jobs in de sector gefinancierd.

Al deze troeven worden versterkt door de uitzonderlijke vakkennis van de 2.300 medewerkers van het departement en door de talrijke succesvolle en effectieve samenwerkingsverbanden die worden aangegaan met de academische wereld, het onderwijs, de culturele sector en de Belgische en internationale ruimtevaartsector.

Ondanks het feit dat het totaalbudget van het departement al 15 jaar lang met 2% per jaar wordt verminderd, is het niet de eerste keer dat er een meer drastische inkrimping van de budgetten voor het federaal Wetenschapsbeleid op de tafel ligt. Maar is een land zonder weerinstituut, zonder ruimtevaartbeleid, zonder archiefdiensten, zonder landelijke fotocollectie, zonder nationale bibliotheek en zonder musea met internationale uitstraling denkbaar? Wij vinden van niet, meer nog, wij vinden zo’n scenario ondenkbaar en onverstandig. De voor het federale niveau aangekondigde zware besparingen moeten voor ons leiden tot een fundamentele reflectie over hoe het overheidsbeleid en de eraan verbonden instellingen moeten worden gefinancierd. Die reflectie verdient een publiek en helder debat over de keuzes die zich aandienen.

De activiteiten van het federaal wetenschapsbeleid laten ons land schitteren op internationaal niveau. Ondermeer het onderzoek dat wordt gefinancierd en gevoerd is in deze een belangrijke vector met grote weerklank. Zulk onderzoek heeft per definitie een internationaal karakter en moet worden vertegenwoordigd met gelijke stem en gelijk gewicht bij potentiële partners. Daarmee bedoelen we dat ons departement als bevoorrechte gesprekspartner en met een onderling overlegd standpunt kan optreden ten aanzien van internationale partners. Het wetenschapsbeleid is bij uitstek ook een diplomatiek kanaal.

We hebben in België het geluk om over een model te beschikken waar wetenschap en erfgoed elkaar verrijken binnen éénzelfde organisatie of departement.

De expertise die door de jaren heen werd ontwikkeld is uniek in België en complementair aan de expertise aanwezig in de Belgische universiteiten en andere onderzoekscentra. Ze vormt de basis van het binnen het departement gevoerde onderzoek en de valorisatie van het rijke federale erfgoed.

We zijn er ons terdege van bewust dat er in de komende jaren budgettaire inspanningen moeten worden geleverd voor een sterk, concurrerend en veerkrachtig België maar geloven stellig dat een ambitieus wetenschapsbeleid een land helpt zijn doelstellingen te behalen door middel van een betekenisvolle bijdrage aan de economische groei.

Belspo, de tien FWI met hun nieuwe en ambitieuze directies, en Belnet, hebben de afgelopen tijd al een belangrijk hervormings- en moderniseringstraject ingezet en zijn bereid om dit verder te zetten en te intensifiëren. We staan daarbij open voor een debat over welke de kerntaken zijn, welke taken kunnen worden gerationaliseerd en welke taken kunnen worden doorgegeven aan anderen.

De instellingen die deel uitmaken van het departement Wetenschapsbeleid hebben een rijke en soms eeuwenoude geschiedenis. Ze werden gesticht met een bepaald idee van België voor ogen. Hoewel dit beeld in de loop van de tijd is geëvolueerd lijkt het ons moeilijk om een streep onder het verleden te trekken zonder een debat te openen over de toekomst die we willen bouwen.

Het directiecomité van de POD Wetenschapsbeleid