Petra Manderscheid, Maija Malnaca
6 april 2024 was een stralende lentedag met zomerse temperaturen. De warmste 6 april sinds het begin van de metingen (in 1823!). Regelmatig sneuvelen hitterecords, maar ook neerslagrecords. Genieten van het weer dus, maar met die steeds terugkerende vraag: kunnen we hier wel onbezorgd van genieten? Wanneer wordt het in de zomer té warm? Wanneer regent het te hard? Wanneer worden sommige gebieden te droog, wanneer moeten we sommige zones overlaten aan het water?
We kennen een heel aantal oorzaken van de klimaatveranderingen. Oplossingen uitwerken is minder evident. Welke maatregelen rond energietransitie zijn haalbaar en welke niet? Welke ingrepen worden aanvaard door de maatschappij ? Wat is de financiële draagkracht hiervoor van de burgers, van onze economie, van de overheden? Hoe kunnen alle landen hierrond samenwerken? België is klein in Europa, de Europese Unie telt minder dan 10% van de wereldbevolking.
Onderzoek samenbrengen vanuit de Europese Unie is dus een onontbeerlijke stap. Dat gebeurt in het Joint Programming Initiative rond klimaat. Nationale onderzoeksprogramma’s en het onderzoek dat gecoördineerd wordt door de Europese Commissie, worden er op elkaar afgestemd. Daardoor worden veel vlotter onderzoekspistes geopend die over de landsgrenzen gaan.
Dat is nodig. De Europese Green Deal heeft als ambitie om de uitstoot van broeikasgassen in de Europese Unie te stoppen tegen 2050. De Green Deal hangt samen met het klimaatakkoord van Parijs, waarin 195 landen afspraken tegen 2050 de stijging van de temperatuur wereldwijd te beperken tot 2 graden en beter nog tot 1,5.
Sinds 2013 waren er 6 projectoproepen. Vanaf de tweede oproep werkte Belspo hieraan mee.
De eerste oproep 
focuste onmiddellijk op maatschappelijke veranderingen: op welke manier kunnen vanuit de menswetenschappen en de sociale wetenschappen manieren worden ontwikkeld om de nodige veranderingen te ondersteunen? Tegelijk werd ook onderzoek gefinancierd over de Russische permafrost: wat zijn de gevolgen voor de aarde, met name voor zoetwater en kustgebieden wanneer die geleidelijk ontdooit?
De tweede oproep, in 2016 ( ERA4CS - JPI Climate ) was gericht op het ontwikkelen van betere tools, methodes, standaarden, om over betrouwbare klimaatgegevens te kunnen beschikken. Klimaatsceptici bv. kunnen veel minder gemakkelijk geloofwaardig blijven indien de gebruikte data wetenschappelijk stevig onderbouwd zijn. Zonder stevige wetenschappelijke basis is de kans natuurlijk veel groter dat bv. klimaatsceptici informatie wegzetten als ‘fake news’ en ‘overheidsbeleid’ als complotten. BELSPO investeerde hierin ongeveer 400k€.
In 2018, in de oproep AXIS -JPI Climate werd grensoverschrijdend onderzoek actief gepromoot, om te komen tot een coherentie in onderzoek en in de vertaling ervan in interdisciplinaire en internationale benaderingen. Opnieuw bracht BELSPO 400k€ in.
In 2019 lanceerde JPI Climate een gemeenschappelijke oproep met JPI Oceans (Next Generation Climate Science in Europe for Oceans ) over de interactie tussen oceanen en landmassa’s bij klimaatopwarming (met onder andere de projecten KMI - ROADMAP , MEDLEY en CE2COAST (zie ook bij stuk over JPI Oceans). BELSPO trok hiervoor 500k€ uit.
Nog in 2019 startte de oproep met de veelzeggende naam SOLSTICE (Zonnewende): SOLSTICE - JPI Climate . Deze oproep werd ruim gefinancierd en gaat volledig over gedragsveranderingen in de maatschappij in functie van het halen van de klimaatdoelstellingen. De oproep richtte zich dan ook tot menswetenschappen en sociale wetenschappen. Opnieuw investeerde BELSPO 500k€.
Momenteel loopt ook, in samenwerking met JPI Cultural Heritage, een oproep over het gevaar van klimaatopwarming voor het cultureel erfgoed. Daarover elders in dit nummer.
De rol van BELSPO beperkt zich niet tot meewerken aan de verschillende projectoproepen en financieren van deelnemende onderzoekers. We zijn volwaardig lid van de ‘Governing Board’ (zoveel als de Raad van Bestuur) en sinds 2014 bieden we onderdak aan het centrale secretariaat. We spelen dus een essentiële rol in Europees overleg over deze materies. Momenteel gaan deze acties steeds meer in de richting van het omzetten van conclusies uit onderzoek naar overheidsbeleid. Dat was reeds het thema van de eerste Equinox Summit, die we organiseerden voor de Belgische regering op 21 en 22 maart 2023. Op 26 maart 2024 organiseerden we in Brussel een tweede Equinox Summit, over concrete acties waarmee wetenschappers de beleidsmakers en de burgers kunnen informeren en sensibiliseren.
Meer info: Equinox Process - JPI Climate .
Petra Manderscheid is uitvoerend directeur van het centraal secretariaat van JPI Climate, waarvan ze het kantoor in Brussel in 2014 heeft opgericht als onderdeel van Belspo. Petra is opgeleid in economische en sociale administratie in Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland en werkte als attaché bij het Europees Parlement tijdens het wetgevingsproces dat leidde tot het Europese kaderprogramma voor onderzoek (Horizon 2020).
