Onderzoek voor de federale regering

BELSPO is een belangrijke partner bij de ondersteuning en de organisatie van onderzoek in de beleidsdomeinen van de federale regering. Daarvoor worden onderzoeksprogramma’s opgesteld in overleg met de voornaamste stakeholders: de federale departementen, de Federale Wetenschappelijke Instellingen (FWI), de universiteiten en andere onderzoekscentra. Die programma’s worden dan ter goedkeuring voorgelegd aan de Ministerraad..

Deze onderzoeksprogramma’s werken met projectoproepen rond specifieke onderzoeksthema’s. Rond die thema’s kunnen Belgische onderzoeksinstellingen onderzoeksvoorstellen indienen, die dan door buitenlandse experten worden geëvalueerd op hun wetenschappelijke kwaliteit alvorens onderzoeksfinanciering wordt toegekend.

Van 2012 tot 2017 liep het BRAIN-programma : 117 miljoen euro werd geïnvesteerd in onderzoek naar o.a. milieu en klimaat, erfgoed (en de digitalisering ervan), maar ook partnergeweld, radicalisering, arbeidsmarkt, armoede, migratie…

Dit programma werd hernieuwd voor de periode 2018 - 2023 (BRAIN 2.0 ) waarbij de federale regering 97,8 miljoen euro uittrok. Ze ondersteunde in die periode diepgaander onderzoek naar o.a. globale veranderingen, erfgoedwetenschap, digitale transitie en andere maatschappelijke uitdagingen in verband met gezondheid, economie, vergrijzing, veiligheid, mobiliteit....

Tijdens de coronacrisis werkte de Staatssecretaris voor Relance en Strategische Investeringen, belast met Wetenschapsbeleid, een Herstart- en Transitieplan uit. Acties van Belspo en de FWI’s worden hierbij ondersteund, al dan niet in een Europees kader. Ze zijn gegroepeerd in het IMPULS-programma  (2022 - 2026), waarvoor een totaal budget van 29 miljoen euro werd vastgelegd.

In februari 2024 zette de federale regering bovendien het licht op groen voor twee nieuwe 8-jarige onderzoeksprogramma’s: Policy for Science (P4Science) en Science for Policy (S4Policy)  (2024 - 2031), die de FED-tWIN en BRAIN-programma’s vervangen - en waarvoor samen ongeveer 156 miljoen euro gereserveerd is. Vier oproepen tot voorstellen zijn gepland voor enerzijds onderzoek ter versterking van de wetenschappelijke expertise in de 13 Federale Wetenschappelijke Instellingen (FWI) (programma P4Science) en anderzijds onderzoek rond de maatschappelijke vraagstukken die tot de prioriteiten van de Federale Regering behoren (programma S4Policy). De eerste oproep tot voorstellen die in juni van dit jaar zal worden gelanceerd wordt momenteel voorbereid in overleg met de FWI de federale departementen.

Enkele krachtlijnen van BRAIN 2.0

• ‘global change’, met bv. hernieuwbare energie, landbouwsystemen, UV-straling, overdracht van ziektes (zoals malaria of dengue) door muggen die vroeger zuidelijker leefden….
• erfgoedwetenschap met de klemtoon op de duurzame opslag en toegankelijkheid van ‘digital-born’ erfgoed, op kruisen van gegevens uit databanken om de interactie tussen gezondheid, milieu en maatschappij te bestuderen, op de aanleg van DNA-databanken maar ook op ons koloniale verleden, ons muzikaal erfgoed, …
• een inclusief digitaal beleid, het Belgische economische potentieel in defensie- en veiligheidsindustrie, circulaire economie, diversiteit bij de overheid…
• een luikje werd toegevoegd voor een project van ongeveer 900.000 Euro over de gevolgen van de coronacrisis voor gezinnen en bedrijven, en beleidslessen die daaruit moeten worden getrokken.

Een uitgebreider overzicht en gedetailleerde projectbeschrijvingen kan u raadplegen via Brain-be .

Enkele krachtlijnen van IMPULS

• onderzoeksinfrastucturen oprichten die efficiënter gebruik maken van beschikbare data, om de sociaal-economische en de milieuveranderingen beter op te volgen en efficiënter te antwoorden op de vragen vanuit de maatschappij;
• de deelname van België versterken aan onderzoek rond Noord- en Zuidpool met de nadruk op de link tussen de menswetenschappen en de sociale wetenschappen en milieubescherming;
• in samenwerking met Sciensano, de Belgische databank van micro-organismen verbeteren om beter inzicht te krijgen in oorzaken van epidemieën zoals de coronapandemie;
• de monitoring van het leefmilieu boven de Noordzee verbeteren (coördinatie door het KBIN);
• een samenwerkingskader uitwerken voor redden en herstellen van erfgoed bij noodsituaties (zoals natuurrampen, bv. overstromingen) (coördinatie door het KIK);
• het onderzoek ondersteunen naar illegale import van tropisch hout (coördinatie door het KMMA);
• deelname aan Europees onderzoek rond kwantumcommunicatie en cyberveiligheid, in het kader van de technologische onafhankelijkheid van de Europese Unie (met medewerking van het Eurospace Center in Redu);
• deelname aan Europese Partnerships rond biodiversiteit, Open Science, een klimaatneutrale economie, klimaat en oceanen.

Onderzoek voor de Europese Commissie

Ook de Europese Commissie - die je kan vergelijken met een overheidsadministratie op de schaal van de Europese Unie - baseert haar beleid op wetenschappelijk onderzoek.  

Van 2021 tot 2027 loopt het onderzoeksprogramma Horizon Europe.

Dit kaderprogramma Horizon, het negende Europees kaderprogramma voor onderzoek en innovatie van de Europese Commissie, legt de nadruk op klimaatverandering, duurzame ontwikkeling (om bij te dragen tot het halen van de doelstellingen van de Verenigde Naties) en concurrentiekracht van de bedrijven, met creatie van jobs.  

De groeiende rol van de Europese Commissie op het vlak van wetenschappelijk onderzoek blijkt uit een eenvoudige vergelijking van het budget van 3,8 miljard euro voor het eerste kaderprogramma (1984 - 1987), tegenover 95,5 miljard euro voor het huidige Horizon-programma. Deze toenemende investering in onderzoek en innovatie is een bewuste keuze. Ze is gebaseerd op de vaststelling dat de Europese Unie, met 6% van de wereldbevolking, 17% levert van de investeringen in Onderzoek en Ontwikkeling (O&0) en 25% van de wetenschappelijke publicaties. Dat hoogwaardige potentieel moet worden omgezet in een leidinggevende rol op het vlak van innovatie en ondernemerschap.

Binnen Horizon financiert de Europese Commissie partnerships waarbij overheden, privébedrijven en stichtingen samenwerken om een antwoord te bieden op de wereldwijde uitdagingen door de modernisering van de industrie.   

Onderzoek in rechtstreekse samenwerking tussen lidstaten van de Europese Unie

Naast deelname aan partnerships binnen het kader van de Europese Commissie, is Belspo actief betrokken bij Joint Programming Initiatives (JPI). Maar wat zijn dat precies?

De vragen waarmee de overheden van de verschillende lidstaten te maken hebben, zijn dikwijls gelijklopend. Wanneer verschillende lidstaten hun onderzoekers, budgetten, infrastructuren en hun energieën samenbrengen rond die specifieke thema’s, wordt veel uitgebreider en diepgaander onderzoek mogelijk. Deze Joint Programming Initiatives zijn een belangrijke pijler in de realisatie van de Europese Onderzoeksruimte (ERA, voor European Research Area). De Europese lidstaten hebben de ambitie om de Europese Unie te zien uitgroeien tot een wereldregio met een systematische uitwisseling van onderzoekers, kennis en technologie en waarin bedrijven de onderzoeksresultaten maximaal ontwikkelen tot nieuwe materialen, producten en werkprocessen.

Een aantal van deze Partnerships krijgen ook financiële steun van de Europese Commissie.