B3. Residu's van pesticiden in voedingsmiddelen van plantaardige oorsprong en het totaal dieet

Het gebruik van pesticiden in de land- en tuinbouw wordt officieel toegestaan door de Ministeries van Landbouw en Volksgezondheid. De voorschriften bij dit gebruik zijn zodanig dat de pesticiden efficiënt kunnen toegepast worden en dat, bij de oogst van het eetbare produkt, de residu's toxicologisch aanvaardbaar zijn.

Volgens het princiep van het goed landbouwkundig gebruik is dus het gebruik van pesticiden alleen toegelaten indien hierdoor een effektieve bestrijding van ziekten en plagen bekomen wordt en indien de, op toxicologische gegevens gebaseerde, residutoleranties niet overschreden worden.

In eerste instantie werd in dit onderzoek nagegaan of plantaardige voedingsmiddelen en eventueel afgeleiden beantwoorden aan de wettelijke residutoleranties m.a.w. of bij de aankoop van deze voedingsmiddelen niet te veel residu's aanwezig zijn. Hiervoor werden, verspreid over een periode van twee jaar, van 1 april 1991 tot 31 maart 1993 in totaal 3698 stalen genomen van 21 soorten groenten, 15 soorten fruit en 7 soorten diverse.

Op deze stalen werden verschillende soorten analysen toegepast, zowel multi-methoden, waarbij verschillende pesticiden in één analyse worden aangetoond, als specifieke methoden, waarbij één bepaald pesticide wordt gedetecteerd. Voor het geheel van het onderzoek waren 12 methoden beschikbaar en konden ongeveer 130 verschillende pesticiden of metabolieten worden bepaald. Op basis van informatie, zowel wat betreft het gebruik van pesticiden als wat betreft vastgestelde residu's, werden die analysemethoden toegepast die toelaten de pesticiden te detecteren die normaal in elke teelt worden toegepast en waarvan residu's te verwachten zijn.

Het percentage overschrijdingen van de residutolerantie vastgesteld bij deze analysen is als volgt:

	% stalen niet conform wettelijke toleranties	% stalen met residu's zonder toleranties	Totaal niet conform
Groenten	6,9	2,5	9,4
Fruit	0,7	1,4	2,1
Diverse	1,2	0	1,2
Totaal	4,2	1,8	6,0

De stalen niet conform met de wettelijke toleranties betreffen vooral bladgroenten waarbij de volledige plant geoogst wordt, dus met eventueel residu's van alle toegepaste pesticiden. Het risico dat hierbij de tolerantiegrens overschreden wordt is daardoor uiteraard groter dan bijv. bij tomaat of appel waar de meeste pesticiden toegepast worden om de plant gezond te houden en, in verhouding minder pesticiden op het uiteindelijk geoogst produkt terecht komen, met minder residu's als gevolg.

De stalen met residu's zonder toleranties zijn het gevolg van het gebruik van niet toegelaten middelen, dus zonder residutolerantie (eventueel kunnen deze middelen wel toegelaten zijn in buurlanden) of de aanwezigheid van residu's op in België niet geteelde gewassen (druif, appelsien, banaan) waarvoor in de produktielanden het gebruik van deze pesticiden wettelijk is toegelaten, maar de normaal aanwezige residu's niet voorkomen in de Belgische tolerantielijsten.

In tweede instantie was het de bedoeling van dit onderzoek na te gaan welke hoeveelheid pesticiden wordt opgenomen via de voeding. Hierbij werd elk voedingsmiddel, waarin bij het eerste onderzoek residu's konden aangetoond worden, behandeld zoals dit normaal gebeurt bij de bereiding vóór consumptie (wassen, schillen, koken enz.). Daarna werd een nieuwe analyse uitgevoerd en kon eventueel een tweede of een derde culinaire bewerking gebeuren gepaard gaande met een nieuwe analyse.

Hierdoor kon een inzicht bekomen worden in de daling van het residugehalte bij normale culinaire behandelingen wat voor de consument duidelijk van belang is als middel om de opname van pesticiden via de voeding te beperken.

Om de opname van de pesticiden te berekenen werden de hoeveelheid aangetoonde residu's in het voedingsmiddel klaar voor consumptie telkens omgerekend op 100 g voedingsmiddel en uitgedrukt als procent van de ADI-waarde. Dit is de toxicologisch aanvaardbare dagelijkse inname voor een persoon van 60 kg zoals vastgelegd door de Wereld GezondheidsOrganisatie (WHO) en de Wereld Voedsel- en LandbouwOrganisatie (FAO).

Om de gemiddelde opname van pesticiden via de onderzochte voedingsmiddelen te kennen is het noodzakelijk te weten hoeveel van elk van deze voedingsmiddelen dagelijks gemiddeld per persoon geconsumeerd wordt. Aangezien hierover in België geen officiële cijfers beschikbaar zijn werd zelf een benaderend overzicht gemaakt op basis van gegevens over het koopgedrag in België, afkomstig van het Nationaal Instituut van de Statistiek (N.I.S.) en het Landbouw Economisch Instituut (L.E.I.).

Vervolgens werd een keuze gemaakt uit de meest voor de hand liggende culinaire bewerking zoals sla: gewassen; wortelen: geschild, maar ook zonder bewerking zoals appel: ruw zoals bij aankoop en werd voor elk vastgesteld pesticide het procent van de ADI berekend die via de gemiddelde hoeveelheid van elk voedingsmiddel per dag wordt opgenomen.

Uiteindelijk werd voor elk pesticide het totale procent van de ADI berekend in het volledig onderzochte voedselpakket.

Globaal in de meest gemiddelde situatie, met een dagelijkse opname van het onderzochte voedselpakket:

• worden in totaal 54 verschillende pesticiden opgenomen
• is het procent van de ADI maar voor twee pesticiden hoger dan 1% nl. dithiocarbamaten (1,9%) en bromide (1,6%).

Zelfs indien, wat wetenschappelijk niet kan aanvaard worden, alle procenten van de ADI's worden samengeteld komt de totale opname maar overeen met 10,7% van de aanvaardbare opname.

Als algemeen besluit van dit onderzoek kan gesteld worden dat:

• de residutoleranties vooral op groenten en in het bijzonder bladgroenten vrij regelmatig overschreden worden
• het behandelen van groenten en fruit vóór consumptie (zoals wassen, schillen, koken) een duidelijke verlaging van de hoeveelheid opgenomen residu's tot gevolg heeft
• de reële opname van pesticiden via de voeding veel lager is dan wat toxicologisch als aanvaardbaar mag geacht worden

Hierbij zijn twee opmerkingen aangewezen:

1. Bij een gelijkaardig onderzoek in andere landen is het mogelijk dat het percentage overschrijdingen van de residutoleranties lager is dan in België. Hierbij moet duidelijk vermeld worden dat de resultaten van residuonderzoek in grote mate bepaald worden door het aantal verschillende analysemethoden die worden toegepast. Meestal worden alleen multi-methoden en in mindere mate specifieke methoden toegepast, wat in dit onderzoek wel is gebeurd (vb. antispruitmiddel chloorprofam op aardappel, bromide in bladgroenten).

2. Gezien de uiteindelijke beperktheid van de financiële middelen en de beschikbare analyseapparatuur en -methoden werden ook in dit onderzoek niet alle voedingsmiddelen onderzocht en kan niet gesteld worden dat alle, eventueel aanwezige, pesticiden werden aangetoond.

Alle resultaten van dit onderzoek zijn in detail opgenomen in 4 bijlagen die op diskette beschikbaar zijn.

De titels van deze bijlagen zijn: