Koen Lefever
Ja maar …. Zoals u kan lezen in de bijdrage over SBEP (partnership over blauwe economie) bieden de oceanen tal van mogelijkheden voor voedselproductie, energievoorziening, jobcreatie … Ook de ontginning van de zeebodem, de zogenaamde diepzeemijnbouw, behoort steeds meer tot de technische mogelijkheden. In de zogenaamde ‘mangaanknollen’ op de zeebodem zitten grote potentiële voorraden nikkel, koper en kobalt (dat aanwezig is in batterijen, bv. van elektrische auto’s en GSM’s).
Is die diepzeemijnbouw een alternatief voor mijnbouw op het land? Maar wat is de globale impact ervan? Deze ecosystemen op 4000 m diepte en meer, zijn nog in grote mate ongekend terrein. Welke invloed kan de ontginning van mangaanknollen precies hebben op het leefmilieu in de oceanen?
Een cruciale vraag is de interactie tussen de oceanen en de atmosfeer, want zeeën en oceanen zorgen voor 50% van onze zuurstof, absorberen 25% tot 30% van de wereldwijde C02-uitstoot en absorberen zowat 90% van de extrawarmte die het gevolg is van die uitstoot.
Het is misschien de meest actuele, maar zeker niet de enige vraag die nog op antwoorden wacht over de verhouding tussen mens en oceaan. De aanwezigheid van microplastics in het leefmilieu en dus bv. in de voedselketen, met alle vragen en riscio’s vandien, is een ander heet hangijzer.
Bij kennis over oceanen zijn tal van partners betrokken : dat gaat natuurlijk van de bewoners van de kustgebieden tot een brede waaier aan economische sectoren (visserij, aquacultuur, transport, communicatie, toerisme, zandwinning, energievoorziening uit wind, zon en getijden…); bovendien zijn niet-gouvernementele organisaties betrokken die opkomen voor het leefmilieu, spelen militaire belangen mee en stelt ongeveer elke wereldburger zich wel vragen over de zeeën. Een interdisciplinaire en internationale benadering is dus noodzakelijk.
JPI Oceans is een Pan-Europees platform waarin 19 landen hun nationale strategieën en prioriteiten samenleggen.
België stond in 2010, samen met Noorwegen en Spanje, aan de wieg van JPI Oceans. Ons land is er vertegenwoordigd door BELSPO en door het Departement Economie, Wetenschap en Innovatie (EWI) van de Vlaamse Overheid. Zij financieren samen de Belgische bijdrage aan JPI Oceans, aangezien de Noordzee een federale en de Kust een Vlaamse bevoegdheid is.
De volgende opsomming toont de lange weg die in de laatste 15 jaar werd afgelegd.
Ecologische Aspecten van Diepzeemijnbouw:
Belspo steunde het Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) voor deelname, samen met de UGent aan het project MiningImpact1 
(2015 - 2017) over de lange termijneffecten van de ontginning van mangaanknollen op het leefmilieu in de diepzee, meer bepaald aan de Clarion Clipperton Fracture Zone in de Stille Oceaan.
MiningImpact2 (2018 - 2022), met KBIN en UGent, ging hierop verder en bestudeerde aspecten zoals het milieueffect van afzetting van sediment door diepzeemijnbouw, de weerbaarheid van de biodiversiteit in de omgeving en de gevolgen voor het leven op de zeebodem.
In deze eerste twee projecten investeerde BELSPO 600k€.
Momenteel neemt Belspo het voortouw in een derde projectoproep Announcement: new JPI Oceans Joint Call on the ecological aspects of deep-sea mining (Closed) | JPI Oceans (jpi-oceans.eu)
Die zal de werkzaamheden van de International Seabed Authority ondersteunen. Hij zal dieper ingaan op sommige voorgaande aspecten maar ook de beheers-, ethische en maatschappelijke aspecten van diepzeemijnbouw onderzoeken.
In deze derde oproep stelt BELSPO 350 k€ ter beschikking voor onderzoek en 500k€ voor het gebruik van zijn oceanografisch schip RV Belgica.
Klimaatwetenschap voor Oceanen
In dit project wordt samengewerkt met het JPI Climate.
BELSPO steunt het onderzoek van het KMI over invloed op weer en klimaat van veranderingen in het oceaanoppervlak (project ROADMAP ).
Daarnaast is er ook financiële steun voor de UCL bij het MEDLEY project, over absorptie door de oceanen van warmte en CO2, en voor de ULiège voor deelname aan het CE2COAST project, waarbij simulaties gemaakt worden over de toekomst van de oceanen in de volgende 80 jaar, op basis van de evoluties van de laatste 40 jaar. In deze drie projecten wordt 673k€ geïnvesteerd.
Onderwatergeluid op zee
De impact van geluid, afkomstig van mensen, is een belangrijke factor voor het leven en de toekomst van de oceanen. Het Instituut voor Natuurwetenschappen analyseert de impact van windmolenparken in het PURE WIND project en de UGent combineert de geluiden van windmolenparken met die van scheepvaart in het ORCHESTRA project. Voor beide onderzoeken samen trok BELSPO 493k€ uit.
Vervuilende factoren in zeewater
Met de JPI’s ‘Water’ en ‘Antimicrobial Resistance’ wordt een studie uitgevoerd naar residuen van antibiotica en resistentie tegen antibiotica in het zeemilieu. Het ILVO (Instituut voor Landbouw, Visserij- en Voedingsonderzoek) neemt deel aan dit PARRTAE project. BELSPO financiert dit onderzoek voor 250 k€.
Microplastics
Dit aspect van vervuiling, met de mogelijk schadelijke impact op het leven in de zee en uiteindelijk ook op de mens, wordt volop onderzocht. BELSPO ondersteunt drie projecten.
Het ANDROMEDA project stelt technieken op punt voor het tellen van microplastics en bestudeert ook hun afbraak in het zeemilieu. VLIZ en ILVO nemen hieraan deel.
In het project HOTMIC wordt de horizontale en verticale verspreiding van microplastics bestudeerd. De U Gent voert dit onderzoek mee uit. Het RESPONSE onderzoek, met de UAntwerpen, stelt, op basis van bewijzen, modellen op van de risico’s verbonden aan de vervuiling door microplastics.
In deze drie projecten rond microplastics investeert BELSPO 728k€.
Kowledge Hubs
Binnen ‘JPI Oceans’ zijn ook enkele ‘Knowledge Hubs’ actief, zoveel gezegd als draaischrijven voor het doorgeven van kennis. Deze expertgroepen willen door gerichte acties bijdragen tot een betere uitwisseling tussen wetenschappers uit verschillende disciplines, maar ook tussen wetenschappers en beleidsmakers. Zo is BELSPO betrokken bij het publiceren van een studie, door JPI Oceans en JPI Climate, over een stijging van de zeespiegel. Het Instiutuut voor Natuurwetenschappen werkt mee aan een rapport over het cumulatieve effect van alle mogelijke menselijke activiteiten op de zeeën. Vanaf 2025 is een dergelijk initiatief ingepland in verband met diepzeemijnbouw waaraan de verschillende belanghebbenden zullen deelnemen.
De Knowledge Hub Science for Good Environmental Status (S4GES ) is een kenniscentrum dat werkt in de context van de Kaderrichtlijn Mariene Strategie (MSFD ) van de Europese Unie. BELSPO wordt vertegenwoordigd door het KBIN dat in juli 2022 de internationale RV Belgica onderzoekscruise op de Noordzee organiseerde.
Voor meer informatie zie JPI Oceans web site .
Koen Lefever heeft een doctoraat in de wijsbegeerte (VUB) en specialiseerde zich in logica en wetenschapsfilosofie.
Momenteel werkt hij als programmabeheerder bij BELSPO, waar hij mariene onderzoeksprojecten beheert.
