Onderzoeksproject DR/12 (Onderzoeksactie DR)
1. Probleemstelling
Drugverslaving is een complex probleem, dat vaak gepaard gaat met andere problemen, zoals werkloosheid, criminaliteit, contacten met politie en justitie, psychische en lichamelijke klachten, sociale uitsluiting, relationele problemen, huisvestingsproblemen, etc. De verslavingszorg in ons land wordt gekenmerkt door versnippering van bevoegdheden en een gebrek aan afbakening, programmatie, coördinatie, communicatie en opvolging. Tevens blijkt de kloof tussen de hulpverleningssector en het strafrechtelijke apparaat dikwijls onoverbrugbaar.
Om tegemoet te komen aan de kenmerken van de doelgroep en het werkveld, onderstreepten de federale beleidsnota’s “drugs” en “geestelijke gezondheidszorg” het belang van respectievelijk samenwerking tussen justitie en hulpverlening en zorg op maat en continuïteit van zorg. Het uitbouwen van een zorgcircuit middelenmisbruik en de implementatie van case management vormden belangrijke actiepunten bij het optimaliseren van de zorgverlening.
Case management wordt enerzijds naar voor geschoven als aanvullende werkvorm voor de individuele opvolging van extreem problematische druggebruikers (“verslavingszorg case management”) en anderzijds voor het stroomlijnen van de relaties tussen justitie en hulpverlening (“justitieel case management”). Ook in het kader van het penitentiaire drugbeleid wordt case management beschouwd als een hulpmiddel om de zorgcontinuïteit binnen en buiten de strafinrichtingen te garanderen bij gedetineerden met drugproblemen.
2. Doelstellingen van het onderzoek
• Conceptualisering van het case management met aandacht voor eventuele verschillen tussen case management aangesteld vanuit respectievelijk justitie en de drughulpverlening.
• Voorwaarden voor de implementatie van het case management binnen het justitiële apparaat en het hulpverleningssysteem.
3. Beschrijving van het onderzoek
A. Literatuurstudie
A.1 Definiëring en profielomschrijving van de case manager
Voor de conceptualisering van de methodiek zal de literatuur over de uitvoering van case management (definitie, kenmerken, basisfuncties, modellen, wettelijk kader, …) vergeleken worden op basis van de theoretische kaders van Moxley (1989), van Riet & Wouters (1996) en Siegal (1998). Hierbij wordt aandacht besteed aan verschillen tussen case managers aangesteld vanuit respectievelijk justitie en hulpverlening en samenwerkingsmogelijkheden tussen beide types case manager.
A.2 Wettelijke verankering
Analyse van de Belgische wetgeving inzake beroepsgeheim, privacy, patiëntenrechten en van de betreffende rechtspraak en (heersende) rechtsleer. Aansluitend wordt een praktijkgericht model van informatie-uitwisseling uitgewerkt met de nodige rechtswaarborgen voor alle betrokken partijen.
A.3 Evaluatie case management
De beschikbare evaluatieliteratuur over de effectiviteit van deze interventie zal vergeleken worden, rekening houdend met contextuele factoren, doelstellingen en specifieke doelgroep van de interventie, modellen van case management, outcome-variabelen, etc.
A.4 Implementatie case management
Studie van de implementatie van case management bij alcohol- en drugverslaafden die begeleid worden vanuit justitie en de verslavingszorg. Hierbij wordt aandacht besteed aan volgende aspecten: aanleiding voor implementatie case management, doelstellingen en doelgroep; plaats van het case management binnen respectievelijk het justitiële apparaat en het hulpverleningssysteem; keuze van een model van case management en randvoorwaarden voor de implementatie; vereisten en verwachtingen van de case manager; financiering en continuïteit van case managementprojecten; evaluatie van deze interventie.
B. Inventarisatie voorbeelden van "good practice"
B.1. Opstellen van een beknopte vragenlijst met betrekking tot de conceptualisering en implementatie van case managementprojecten in het buitenland
Hierbij wordt onder meer aandacht besteed aan de pro-actieve benadering van cliënten, een planmatige en systematische probleemaanpak, vertrekken van de hulpvraag en mogelijkheden van de cliënt, gedwongen vormen van hulpverlening (“dwang” en “drang”), …
B.2. Versturen van de vragenlijst naar case managementprojecten in de Verenigde staten, Nederland en Duitsland
B.3. Verdieping van tenminste drie van deze projecten aan de hand van een studiebezoek
C. Onderzoek naar de wenselijkheid en haalbaarheid van case management binnen justitie en de verslavingszorg aan de hand van een Delphi-studie
C.1. Schriftelijke bevraging van alle zorgcoördinatoren (toegevoegd aan de overlegplatforms geestelijke gezondheidszorg) en de coördinatoren van alle justitiehuizen (één per gerechtelijk arrondissement) aan de hand van een korte vragenlijst met de bedoeling bestaande case managementprojecten te inventariseren
C.2. Semi-gestructureerde interviews met sleutelfiguren en case managers van bestaande case managementprojecten
Alle geïnventariseerde projecten worden gecontacteerd door de onderzoekers in functie van de afname van een gestructureerd interview met de coördinator en/of één of meer van de betrokken case managers. Hierbij wordt zowel gefocust op de implementatie als op de conceptualisering van deze methodiek.
C.3. Focusgroepen voor het toetsen van de haalbaarheid en veralgemeenbaarheid van de gegevens uit de literatuurstudie en gestructureerde interviews
Op basis van de resultaten van de literatuurstudie en interviews worden een aantal stellingen geformuleerd met betrekking tot de implementatie van case management bij justitiële en niet-justitiële cliënten. Deze worden voorgelegd tijdens parallelle focusgroepen in drie grootstedelijke gebieden (Antwerpen, Gent, Charleroi). Aan de hand van de resultaten van de focusgroepen worden de geformuleerde stellingen verder aangepast en voorgelegd tijdens gemengde focusgroepen met sleutelfiguren vanuit justitie en verslavingszorg in dezelfde gerechtelijke arrondissementen. In functie van de generalisering van de onderzoeksresultaten worden per arrondissement nog twee bijkomende focusgroepen georganiseerd met vertegenwoordigers van druggebruikers (zowel personen binnen als buiten de hulpverlening) en met beleidsverantwoordelijken.
D. Data-analyse en rapportage
D.1. Data-analyse
Het verzamelde onderzoeksmateriaal (literatuurgegevens, interviews, focusgroepen, …) zal verwerkt worden aan de hand van een inhoudsanalyse met het softwarepakket WinMAX 98 Pro.
D.2. Rapportage
Het eerste deel van het rapport is gewijd aan de conceptualisering van het case management (definiëring en profiel van beide types case manager, wettelijke verankering van de methodiek, inclusief mogelijkheden inzake beroepsgeheim en privacybescherming en de samenwerkingsmogelijkheden tussen beide types case manager). Het tweede deel belicht vooral de implementatie van deze methodiek en geeft onder meer aan op welke manier deze ingepast kan worden in het bestaande hulpverlenings- en justitiële systeem. Aansluitend wordt een draaiboek voor de implementatie en uitvoering van case management uitgewerkt.
Tussen Droom en Daad : implementatie van case management voor druggebruikers binnen de hulpverlening en justitie : eindrapport = Entre Rêve et Action : implémentation du case management pour usagers de drogues dans le secteur de la santé et le secteur judiciaire : rapport final
Geenens, Kim - Vanderplasschen, Wouter - Broekaert, Eric ... et al Gent : Academia Press, 2005 (PB6115)
[Om te downloaden]
[Om te bestellen]
Entre Rêve et Action: Implémentation du case management pour usagers de drogues dans le secteur de la santé et le secteur judiciaire : résumé
Bruxelles : Politique scientifique fédérale, 2004 (SP1422)
[Om te downloaden]
Tussen Droom en Daad: Implementatie van case management voor druggebruikers binnen de hulpverlening en justitie : samenvatting
Brussel : Federaal Wetenschapsbeleid, 2004 (SP1423)
[Om te downloaden]
Between Dream and Reality: Implementation of case management among drug abusers in the treatment and criminal justice system : summary
Brussels : Federale Science Policy, 2004 (SP1424)
[Om te downloaden]
